Попов, Павел Фомич

Павел Фомич Попов
Павел Фомич Попов
Тӧреен кӱні	10 (23) улуғ хырлас айы 1906
Тӧреен чирi	Шалаболино аал, Минсуғ уезді, Ким губерниязы Россия империязы
Ӱреен чылы	18 кӧрік айы 1944 (37 час)
Ӱреен чирi	Шепетовка город, Каменец-Подольск облазы, Украина ССР-зы, СССР
Хазна	СССР
Войско кӧрімі	бронетанковай паза механизированнай войсколар
Служба чыллары	1942—1944
Аарластығ ады	лейтенант
Часть	69-ҷы механизированнай бригада
Чаалазағлар/чаалар	Илбек Ада чаа

Павел Фомич Попов (23 улуғ хырлас айы 1906, Ким губерниязы — 18 кӧрік айы 1944, Шепетовка^[d]) — совет чааҷызы. Илбек Ада чаа араласчызы. Совет Союзының Матыры (1943). Лейтенант.

Чуртас чолы

Павел Попов 10 (23) декабрьда 1906 чылда Россия империязының Ким губерниязының Минсуғ уездіндегі Шалаболино аалында (амғы туста Россия Федерациязының Хызылчар крайындағы Курагино аймаа) пик хоныхтығ кресеннер сӧбірезінде тӧреен. Орыс. Тӧреен аалында читі чыллығ школаны тоозып, Минсуғзар парыбысхан. Агропедагогика техникумынзар ӱгренерге кірібіскен^[1], аны 1926 тоозыбысхан. Сыралығ Ӱӱс, Асхыс паза Ермаковское аалларда ӱгретчі полып тоғынған. 1930 чылда Шалаболинода^[2] иң пай сӧбірелер санында полған Поповтар сӧбірезі коллективазация тузында ис-пайы чох халған^[3]. Павел Фомич Ағбанзар кӧс парыбысхан, андар Акулина Дмитриевна іҷезінең хада Иваннаң Алексей кічіг оолларына парарға киліскен. 30 № тимір чол школазында ӱгретчі полған. 1935 чылда П. Ф. Попов Хызылчарзар парыбысхан. Хызылчардағы ӱгретчілер институдынзар ӱгренерге кіріп алған^[4]. Аны ол Илбек Ада чаа пасталар алнынҷа саңай пистерге тоозыбысхан. Тоғысха Хызылчарның 11 № школазар ызылған^[5], анда чаа службазына тартылғанҷа, математиканаң физиканы апарған.

Илбек Ада чаа фронттарында[тӱзедерге | код тӱзедерге]

П. Ф. Попов Хызыл Армия службазына Хызылчар городтағы Кагановичскай аймахтың военкомады хоостыра 1942 чылның азығ айының 17-ҷі кӱнінде тартылған. Кічіг лейтенанттар курстарын тоос салған. 1942 чыл соонзар кічіг лейтенант П. Ф. Попов Тамбов облазынзар ызылған. Анда 69-ҷы механизированнай бригада тӧстелчеткен полған. 1-ғы мотострелковай батальонның атығҷылар взводының командиріне турғызылған. 1943 чылның ӱртӱн айының кӱскӱзіне теере бригаданың чааҷылары Приволжскай чаа округында чаалазарға ӱгренгеннер. Ол армияда Попов 1943 чылның ӱртӱн айының 10-ҷы кӱнінең сығара полған. Ӱртӱн айының ікінҷі чардығында 9-ҷы механизированнай корпус, аның санына 69-ҷы механизированнай бригада кірген полған, Воронежтегі фронтха читкен паза 3-ҷі гвардия танктар армиязы холына пирілген. 1943 чылның ӱртӱн айының 18-ҷі кӱнінде корпус Днепрзер чол тут сыххан. Кічіг лейтенант П. Ф. Попов Днепр ӱчӱн чаалазығда суғны кисчеткенде паза аның оң хазында Букринскай плацдармны тударында паза аны алғыдарында махачызын кӧзіткен.

1943 чылның ӱртӱн айының 21-ҷі кӱнінең 22-ҷі кӱнінің хараазына кічіг лейтенант Поповтың взводы батальонда пастағҷылар санында Днепрні Украина ССР-ның Черкасск облазындағы Каневскай аймааның Зарубинцы аал хыринда кискен^[6], аалның ӱстӱнзархы-кидеркі пазын холға кирген, батальонға тудығ чох холға кирген плацдармға читіре суғҷа чолны ас пирген. Плацдармны алғыдар ӱчӱн чаалазығларда Поповтың взводы, вермахттың 35 солдадын чох идіп, Луковица аалны холға кирген. 1943 чылның ӱртӱн айының 26-ҷы кӱнінде Григоровка аал ӱчӱн чаалазығда Павел Фомич взвод кӱзінең аның тоғыр парған ыырҷы ротазын унада сапхан. Ыырҷының 50 солдат-офицерінің тыны ӱзілген. Пазағы чаалазығларда кічіг лейтенант П. Ф. Попов, кинетін чаанаң кіріп, Малый Букрин аал хыриндағы кирек пӧзіктерні холға кирген. 1943 чылның ӱртӱн айының 29-ҷы кӱнінде ол 210,8 танығлығ пӧзік орынны алған, ӱс хати ыырҷыға чағын кірерге пирбеен. Нинҷе-де кӱн пазынаң Поповтың взводы штурмнаң 214,9 пӧзік чирні алған. Павел Фомич чааҷыларын позы апарып, ыырҷы траншеязына пурнада сегірген. Холнаң тудызынҷа хабыста немецтернің 100-че солдат-офицері чох иділген. 10 кӱн плацдармдағы чаалазығ аразына кічіг лейтенант П. Ф. Попов позы ла 50-ҷе ыырҷы чааҷызын чох иткен. Днепрні маңнаныстығ кискен ӱчӱн, Днепрнің кидеркі хазында плацдармны пик тут парған ӱчӱн паза пу киректе махачы хылиин кӧзіткен ӱчӱн, СССР-ның Ӧӧркі Чӧбінің Президиумының 17 ноябрьда 1943 чылда сыххан чахиинаң, кічіг лейтенант Попов Павел Фомичке Совет Союзының Матыры ат пирілген. Тӱрчедең ағаа теестегі лейтенант чааҷы званиезі пирілген.

1943 чылның чарыс айы тоозылғанҷа, Попов Букринскай плацдармдағы чаалазығларда араласхан. 1943 чылның чарыс айының 26-ҷы кӱнінде 9-ҷы механизированнай корпустың подразделениелері чазытта Лютеж плацдармынзар тасталғаннар, андартын 1943 чылның кічіг хырлас айының 3-ҷі кӱнінде Киевтегі операцияда наступлениее пар сыхханнар. Павел Фомич Украина ССР-ның ӧӧн городы Киевті позыдарында араласхан, позының подразделениезінде Коростышев городты позытхан. Киевтегі арачыланыс операция тузында лейтенант Попов Брусиловтаң іскеркі саринзар немец танктарының атызынаң тоғыр чааласхан, анаң Житомир-Бердичев операциязы тузында Украинаның 1-ғы фронтында чалласхан.

Ӧлім[тӱзедерге | код тӱзедерге]

1944 чылның кӧрік айының 4-ҷі кӱнінде Проскуров-Черновцы операция пасталчатханда, Горынь суғның оң (ӱстӱнзархы) хазында ыырҷыға кір сыхханда, Попов аар палығлатхан. Аны Шепетовка городтағы 5176 № чазы хирургия госпитальынзар кӧзіргеннер, че 1944 чылның кӧрік айының 18-ҷі кӱнінде^[7]^[8]^[9] Павел Фомич ӱреп парған. Аны Шепетовка городтың ӧӧн ачығындағы совет чааҷыларының сӧӧк оймаанда чыып салғаннар.

Сыйыхтар

Хумартхы

Совет Союзының Матыры П. Ф. Поповтың бюсты Хакасияның Асхыс аалында турғызылған.
Совет Союзының Матыры П. Ф. Поповха чарыдылған хумартхы тас Хызылчар городтың 16 № гимназиязының туразында хазалған.
Совет Союзының Матыры П. Ф. Поповха чарыдылған хумартхы тас Хакас Республиканың Ағбан городындағы 30 № школа туразында хазалған.
Совет Союзының Матыры П. Ф. Поповтың адын Хакас Республиканың Ағбан городындағы 30 № тиксі ӱгредіг ортымах школа ал чӧрче.
Ағбан городтың пір сквері Совет Союзының Матыры П. Ф. Поповтың адынаң адалча^[10].
Совет Союзының Матыры П. Ф. Поповтың адынаң Хызылчардағы Октябрьскай районның, Минсуғдағы паза Шалаболинодағы орамалар адалғаннар.
Совет Союзының Матыры П. Ф. Поповха паза М. И. Чебодаевке чарыдылып, Асхыста регионнар синіндегі олаңай кӱресче марығ иртірілче^[11].

Алған орын

↑ Амғы туста А. С. Пушкиннің адынаң Минсуғдағы ӱгретчілер колледжі.
↑ Село Шалаболино в истории страны (1917-1920 годы) (неопр.) . Дата обращения: 5 Улуғ хырлас айы 2012. Архивировано из оригинала 3 Кӧрік айы 2011 года.
↑ Мартиролог (неопр.) . Дата обращения: 5 Улуғ хырлас айы 2012. Архивировано 16 От айы 2010 года.
↑ Минусинский педагогический колледж им. А. С. Пушкина. Презентация к Дню Победы (неопр.) . Дата обращения: 5 Улуғ хырлас айы 2012. Архивировано 17 Кӱрген айы 2013 года.
↑ Амғы 16 №.
↑ Зарубинцы аал Украина ССР-ның Каневскай аймаандағы Днепр суғның оң хазында, Григоровка паза Луковица ааллардаң алтынзарыхсар турған. Киевтегі водохранилищенің суғ алтына кірген.
↑ ЦАМО, ф. 33, оп. 11458, д. 451.
↑ ЦАМО, ф. 58, оп. А-83627, д. 7348.
↑ По другим данным 19.03.1944 (источники: биография П. Ф. Попова на сайте Герои страны. Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2).
↑ Решение Абаканского городского совета депутатов от 14 апреля 2009 года № 134 Архивная копия от 10 Орғах айы 2017 на Wayback Machine.
↑ Министерство спорта, туризма и молодежной политики Республики Хакасия (неопр.) . Дата обращения: 5 Улуғ хырлас айы 2012. Архивировано из оригинала 17 Кӱрген айы 2013 года.

Литература

Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
Бугай Е. М. , Макухин М. Е. Из когорты мужественных. — Львов: Каменяр, 1978. — С. 224—225. — 280 с.
Глазков М. Д. Рубежи бессмертия. — Красноярск: Красноярское кн. изд-во. — С. 40—42. — 104 с.
Хакасия-2011. Календарь знаменательных и памятных дат. Справочное издание / сост. И. Н. Андреева. — Абакан: ГУК РХ «Национальная библиотека им. Н. Г. Доможакова», 2010. — С. 94. — 105 с.