Хызыл Чылтыс ордені

Рувики тiп сайттаң
Хызыл Чылтыс ордені
Изображение орденской планки Изображение награды
II степень
III степень
Хазна СССР флагы СССР
Тип орден
Кем сыйыхтатча Совет Армиязының, Чаа-Талай Флодының, пограничниктер паза істіндегі войсколарның чааҷыларына, СССР-ның Хорғыс чох поларынҷа хазна комитедінің органнарының тоғынҷыларына, чааҷылар частьтарына, чаа корабльларына, пірігістерге, предприятиелерге, учреждениелерге
Сыйыхтир сылтағ чаа алай амыр хоных тузында СССР-ның арачыланыс киреенде, хазнаа хорғыс полбас ӱчӱн улуғ киректер иткен ӱчӱн
Статус пирілбинче
Статистика
Тӧстелген кӱні 6 апрельде 1930 чылда
Пастағы сыйыхтас В. К. Блюхер
Халғанҷы сыйыхтас мичман В. Л. Разумович
24 декабрьда 1991 чылда[1]
Сыйыхтас саны 3 876 742
Теес
Улуғ сыйых Чоннар ынархазы орден
Кічіг сыйых «СССР-ның Тирігліг кӱстерінде Ада чир-сууна служба ӱчӱн» I степень ордені
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Хызыл Чылтыс ордені (орыс. Орден Красной Звезды) — 1930 чылның хосхар айының 6-ҷы кӱнінде тӧстелген СССР-ның хазна сыйии.

Хызыл Чылтыс ордені СССР-ның ЦИК-ның Президиумының 6 апрельде 1930 чылда алылған чарадиинаң тӧстелген. Орден статуты СССР-ның ЦИК-ның Президиумының 5 майда 1930 чылда алылған чарадиинаң тӧстелген.

Соонаң Хызыл Чылтыс орденні сыйыхтирынаң палғалыстығ сурығларға алызығлар паза тӱзедіглер СССР-ның Орденнернің тиксі положениезінҷе (ЦИК-тың паза СССР-ның 7 майда 1936 чылда алылған Чарадығ), СССР-ның Ӧӧркі Чӧбінің Президиумының 9 июньда 1943 чылда, 26 февральда 1946 чылда, 15 октябрьда 1947 чылда паза 16 декабрьда 1947 чылда алылған Чахығларынҷа киріл турғаннар. СССР-ның Ӧӧркі Чӧбінің Президиумының 28 мартта 1980 чылда алылған Чахиинаң Хызыл Чылтыс орденнің наа тӱзедіг соондағы статуты тӧстелген.

Орденні кисчең правилолар, чалама ӧӧ, аны сыйых колодказында орныхчатхан оңдайы СССР-ның Ӧӧркі Чӧбінің Президиумының «Об утверждении образцов и описание лент к орденам и медалям СССР и Правил ношения орденов, медалей, орденских лент и знаков отличия» 19 июньда 1943 чылда сыххан Чахиинаң алылғаннар[2].

Хызыл Чылтыс орденінең СССР-ның Президентінің Чахығларынаң халғанҷызын сыйыхтатханнар 1991 чылда. 19 декабрьда 1991 чылда алылған Чахығ хоостыра «чааҷы киреен махачы толдырған ӱчӱн» пу орденнең чааҷыларның группазы — пис офицер, капитаннаң пасти подполковникке читіре — сыйыхтатхан. Пу Чахығҷа сыйыхтатханнар санында М. М. Пята полған. 3855865 № орденні ағаа 1993 чылның сілкер айында ла читіргеннер. Сағам ол Хызыл Чылтыс орденні алған улуғ номерлер санында иң саблығ полча.

Хызыл Чылтыс орденнең сыйыхтирынаңар СССР-ның Президентінің халғанҷы Чахиинда хол салылған 24 декабрьда 1991 чылда. Сыйыхтатханнарның изерізінде халғанҷызы чаа водолазы мичман Виктор Леонидович Розумовичтің фамилиязы турча, ол пу Чахығҷа «устағҷыларның ӧнетін чахиин махачы толдырған ӱчӱн» 3833789 № орденнең сыйыхтатхан[3].

1992 чылның кӧрік айының 2-ҷі кӱнінде Россия Федерациязының Ӧӧркі Чӧбінің Президиумы позының «Россия Федерациязының хазна сыйыхтарынаңар» Чахиинаң Хызыл Чылтыс орденін чох идібіскен.

1992 чылның кӱрген айының 1-ғы кӱніне Хызыл Чылтыс ордені 3 876 740 хати сыйыхталған.

Орден статуты

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Орден статуты нинҷе-нинҷе хати алысхан.

Хызыл Чылтыс ордені чаа алай амыр хоных тузында СССР-ның арачыланыс киреенде, хазнаа хорғыс полбас ӱчӱн улуғ киректер иткен ӱчӱн сыйыхтирға тӧстелген.

Хызыл Чылтыс орденінең сыйыхтатханнар:

  • Совет Армиязының, Чаа-Талай Флодының, пограничник паза істіндегі войсколар чааҷылары , СССР-ның Хорғыс чох поларынҷа хазна комитедінің органнарының тоғынҷылары, ідӧк істіндегі киректр органнарының рядовой кізілері паза устағҷылары;
  • чааҷы частьтары, чаа корабльлары, соединениелернең объединениелер, предприятиелер, учреждениелер.

Хызыл Чылтыс орденінең пасха хан чирі чааҷылары даа сыйыхтатчаңнар.

Хызыл Чылтыс орденінең сыйыхтатчаңнар:

  • Чаалазығларда пос махачызын кӧзіткен ӱчӱн, чаалазығларға уғаа маңат тимненіп паза піліп устааны совет войсколарының маңнанызына ағылған ӱчӱн;
  • Чааҷы частьтары паза соединениелері маңнаныстығ чаалазып, ыырҷыға улуғ ӱрег ағылған ӱчӱн;
  • Хазнаны хорғыстаң хыйыстырған паза СССР-ның хазна хырығларын чағын кирбеен ӱчӱн;
  • Чуртасха хорғысха ағылчатхан оңдайларда чааҷы паза служба киреен апарып, махачызын кӧзіткен ӱчӱн;
  • Амыр хоных тузында устағ-пастағның ӧнетін чахығларын турыстығ толдырған паза пасха матыр киректер иткен ӱчӱн;
  • Пӧзік синде войсколарның чаа тимненізін пиктирінде улуғ киректер иткен ӱчӱн, чаа паза политика тимненізінде чахсы салтарлар кӧзіткен ӱчӱн, наа техниканаң тоғын полчатханы паза СССР-ның арачыланыс кӱзін тыыдарына иткен пасха киректер ӱчӱн;
  • Чаа науказының паза техниказының тилізі ӱчӱн, СССР-ның Тирігліг кӱстерінің кадрларын тимнеен ӱчӱн;
  • Социалистическай содружествоның хазналарының арачыланыс оңдайларын тыытхан ӱчӱн.

1944 чылның хандых айының 4-ҷі кӱнінең пасти 1957 чылның ӱртӱн айының 14-ҷі кӱніне теере Хызыл Чылтыс ордені Хызыл Армияда, Чаа-Талай Флодында, істіндегі киректер паза хазнаның хорғыс чох поларынҷа органнарында 15 чыл служба ирткен ӱчӱн пирілҷең.

СССР-ның марказы, 1946 ч.
Хызыл Чылтыс ордені Байконурдағы офицерлер туразының тастында

Илбек Ада чаа тузында служба киреен апарып ӱреен чааҷыларны, чаа ӧрт ӱзірҷең службаның, право хайраллаҷаң органнарның тоғынҷыларын Хызыл Чылтыс орденінең сыйыхтиры алылған. Орден паза аның киндезі ӱреен кізінің туған-чағыннарына пирілҷең.

Ідӧк пос чуртазына хорғыс ағылчатхан мина-чара чарыпчатхан тиріглерні паза чара чачырапчатхан ниме-нооларны постары ӱзірген сапёрларны сыйыхтаан киректер полғаннар. Іди, 1967 чылда Хызыл Чылтыс орденнерінең сапёрлар майор В. Зайцев паза улуғ лейтенант А. Спиридонов сыйыхтатханнар, 1966 чылда олар 1944 чылда нандыра парчатхан немец войсколары Заполярьеде боеприпастар складында артыс салған миналарны маңнаныстығ чох иткеннер. Складта 3,5 муң артиллерия снаряды паза миназы чатхан)[4].

Кизек таластарда паза Афган чаазы тузында Хызыл Чылтыс орденінең чаалазығларда ортымах, аар паалығлатхан алай аар контузия алған кӧп (прайзы нимес) совет чааҷылары сыйыхтатханнар.

Хызыл Чылтыс ордені СССР-ның, СССР МВД-ның, СССР КГБ-ның МО-ның представление хоостыра сыйыхтатчаңнар.

Хызыл Чылтыс орденін кӧксінің оң саринда ал чӧрерге кирек, пасха орденнер пар полза, Адалығ чааның II степень ордені соонаң хазалча. 1943 чылның чайғызына теере кӧксінің сол саринда хазалҷаң.

Орден чарыдии

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
Хызыл Чылтыс ордені — Николаев городтағы чааҷы-интернационалисттерге хумартхы тастың чардығы
Хызыл Чылтыс ордені
Хызыл Чылтыс ордені (арған сари)

Хызыл Чылтыс ордені хызы эмальнай сырлалған пис пастығ чылтыс полча.

Орденнің ортызында шинельнаң будёновкалығ паза холында мылтыхтығ хызыл армеец сомнығ хуйах орныхча. Хуйахтың кӧбеезінде «Пролетарии всех стран, соединяйтесь!» пазылых, кӧбее алтында— «СССР». Хуйах алтында серпнең молот хоосталыхтар. Хуйах, хызыл армеец, пазылғаны, серпнең молот, ідӧк чылтыстың хыри оксидирование ирткеннер.

Хызыл Чылтыс ордені кӱмӱснең иділче. Орденде кӱмӱс чардығы — 27,162±1,389 г (1975 чылның ӱртӱн айының 18-ҷі кӱніне). Орденнің тиксі кӧдірімі — 33,250±1,620 г [31].

Орденнің тоғыра чатчатхан чылтыстар пазы аразы — 47-50 мм (сығарыс чылынаң палғалыстығ). Орден кінінең чылтыстың хайдағ даа сузы пазына узуны 26-27 мм. тиңнелче.

Арған саринда танығның гайкалығ штифт, ол кип-азахха хаптырарға кӧріл парған.

Орден чаламазы торғы муар хоостығ хызыл кӱрең ӧңніг, ортызынҷа пора-кӧгілбей чол иртче. Чалама чалбаа — 24 мм, чолыҷах чалбаа — 5 мм [2].

1935 чылда Хызыл Армияның уставы алыстырылған. Чааҷының штыктығ атакада турчатханы алыс парғанох. Пастап хызыл армеец кӧрігҷізер кӧрген, 1936 чылдаң сығара ордендегі хызыл армеец, РККА-ның наа уставынҷа, оң саринзар кӧр сыххан, азаанда сулғанҷыхтығ ӧдік орнына сапогтар кӧзіділік полғаннар[5].

Хызыл Чылтыс орденінің кӧп хати кавалерлері

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Хызыл Чылтыс ордені кӧп хати даа пирілҷең: 6 хати орденнең сыйыхтатхан иң асхынах пис кізі, 5 хати — 15 азыра кізі, 4 хати — 150 азыра кізі, 3 хати — 1000 азыра кізі[6].

Хызыл чылтыс 6 ордені[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Полковник
Ф. П. Оноприенко
  • И. Д. Кошель (1919—2008) — авиация генерал-майоры (23.11.1942; 02.08.1944; 31.07.1948; 19.11.1951; 09.03.1956; 22.02.1968[7]);
  • Ф. П. Оноприенко[8] (1919—2005) — СССР-ның саблығ чаа лётчигі, полковник (21.02.1945; 24.06.1948; 31.07.1948; 29.04.1954; 30.12.1956; 31.07.1961);
  • П. П. Панченко[9][10] (1922—1997) — СССР-ның саблығ чаа лётчигі, полковник (18.08.1943; 16.05.1947; 29.04.1954; 18.12.1956; 30.12.1956; 22.02.1964);
  • В. В. Силантьев[9][11] (1922—2009) — подполковник (8.08.1943; 6.10.1943; 13.09.1944; 15.05.1945; 30.12.1956; 17.02.1976);
  • Н. Г. Ситцевой[9] (1922—1981) — генерал-майор (23.05.1943, 03.11.1943, 30.12.1956, 1961, 1966, 1972)[12].

Хызыл Чылтыс 5 ордені[тӱзедерге | код тӱзедерге]

  • А. М. Анджело[11] (1918—1995) — полковник (7.06.1945; 20.09.1947; 30.04.1954; 23.02.1968; 21.02.1969);
  • Hero of the Soviet Union medal.png П. А. Горчаков (1917—2002) — генерал-полковник, Совет Союзының Матыры (20.02.1943; 30.11.1954; 22.11.1967; 22.02.1968; 20.11.1987);
  • В. С. Драгомир[9] (1914—1989) — улуғ лейтенант (31.12.1942; 20.09.1947; 05.11.1954; 22.02.1955; 07.03.1957);
  • И. И. Ерёменко (тӧр. 1922) — капитан (29.04.1944; 01.07.1944; 06.12.1944; 20.05.1945; 30.12.1956);
  • М. А. Завьялов[13] (1918—1998) — ГБ подполковнигі (ол санда 24.02.1945)[14];
  • В. П. Иванов[15] (1925—2016) — полковник;
  • Н. В. Ивлиев[15][16] (1918—2015) — контр-адмирал (27.05.1945; 8.07.1945; 26.02.1953; 22.02.1968; 21.02.1974);
  • С. И. Изотов[11] (1920—2005) — генерал-лейтенант (23.09.1944; 26.10.1955; 26.06.1959; 15.07.1966; 21.02.1974);
  • П. Г. Калинин[17] (1923—2020) — генерал-лейтенант;
  • М. К. Каснерик[15] (1923—2015) — СССР-ның саблығ чаа лётчигі, полковник (1948; 30.12.1956; 29.04.1957; 31.07.1961; 22.02.1965);
  • И. М. Лукин[15] (1915—1999) — генерал-майор (24.07.1943; 06.04.1945; 15.11.1950; 22.02.1955; 22.02.1968)[14];
  • К. И. Малхасян[9][18] (1916—2007) —СССР-ның саблығ штурман-сынағҷызы, полковник (7.12.1943; 20.06.1949; 14.01.1952; 29.04.1954; 12.07.1957);
  • С. М. Малюгин[9][19] (1921—2002) — генерал-лейтенант;
  • В. И. Мещеряков[20] (1920—1989) — генерал-полковник;
  • А. С. Минеев[18] (1922—1998) — СССР-ның саблығ лётчик-сынағҷызы, полковник (10.10.1944; 9.03.1956; 30.12.1956; 31.07.1961; 21.02.1969);
  • С. А. Миханов (тӧр. 1922) — подполковник (30.01.1945, 08.05.1945, 10.05.1945[14], 30.12.1956, 04.05.1972);
  • А. Г. Морозов[9] (1903—после 1979) — ГБ полковнигі (ол санда 24.02.1945)[14];
  • А. Н. Осипцов[9][11] (1922—2012) — имнег службазының полковнигі (26.11.1943; 22.02.1944; 10.08.1944; 09.05.1945; 30.12.1956);
  • А. А. Пасхин (1915—1998) — контр-адмирал (18.06.1943[14]; 26.02.1953; 28.04.1963; 31.10.1967; 21.02.1974);
  • В. З. Пелихов[9][21] (род. 1919) — капитан (12.04.1944; 06.04.1945; 31.05.1945; 17.09.1945; 26.11.1955);
  • Б. Н. Рудаков[9][22] (1923—2003) — полковник;
  • Т. Н. Сироткин[23][24][25][26][27] (1904—1976) — ефрейтор (29.07.1944; 26.09.1944; 25.01.1945; 07.03.1945; 14.04.1945);
  • Hero of the Soviet Union medal.pngHero of the Soviet Union medal.png И. Н. Степаненко[15][28] (1920—2007) — ікі хати Совет Союзының Матыры, СССР-ның саблығ чаа лётчигі, авиация генерал-майоры (31.07.1942; 23.07.1943; 11.05.1945; 22.02.1955; 30.12.1956);
  • П. С. Стогнев[15][11] (1922—1995) — полковник (17.03.1943; 30.03.1944; 14.08.1944; 26.10.1955; 22.02.1968);
  • В. М. Сычёв[15] (1922—2014) — генерал-майор (в том числе 19.08.1943)[14];
  • Д. А. Тарасов[9] (1923—1988) — подполковник (29.04.1944; 28.08.1945; 10.10.1951; 22.02.1955; 30.12.1956)[14];
  • М. Г. Титов[15] (1921—2018) — генерал-лейтенант;
  • А. Д. Ткачёв[9] (1923—2016) — генерал-лейтенант (ол санда 22.02.1943; 22.10.1944)[14];
  • Г. В. Черных[15] (1923—2010) — капитан 2-ҷі ранг капитаны (28.10.1942; 07.06.1944; 12.08.1944; 14.06.1945; 26.10.1955)[14];
  • П. Я. Югер[15] (1923—2006) — полковник, СССР-нын саблығ чаа лётчигі (24.04.1943; 04.06.1955; 30.12.1956; 31.07.1961; 22.02.1968);
  • Hero of the Soviet Union medal.png А. П. Якимов[9][29] (1914—2006) — Совет Союзының Матыры, СССР-ның саблығ лётчик-сынағҷызы, полковник (20.09.1947; 31.07.1948; 15.11.1950; 12.07.1957; 31.07.1961);
  • С. Г. Яковишин (1915—1988) — полковник[15] (18.08.1945; 19.11.1951; 29.04.1954; 18.12.1956; 22.02.1968).

Хызыл Чылтыс 4 ордені[тӱзедерге | код тӱзедерге]

  • А. В. Капустин (1921—2012) — полковник (1943, 1951, 1968, 1981)[30].
  • А. И. Палагушин (1914—1980) — улуғ сержант (25.10.1943; 25.04.1944; 12.03.1945; 14.05.1945)[31]
  • И. А. Сергеев (1923—2007) — гвардия старшиназы (23.09.1944, 15.04.1945, 25.05.1945, 01.10.1945)[32]
  • И. Г. Чепайкин (1910—1993) — генерал-майор (04.04.1943; 12.02.1945; 05.11.1946; 25.07.1958)[33][34]
  • Г. С. Эймонтов (1899—1975) — капитан (25.02.1945; 06.11.1945; 19.02.1946; паза пірсі)[35]

Хызыл Чылтыс 3 ордені[тӱзедерге | код тӱзедерге]

В. П. Петров (1924—2003) — совет чааҷызы. Мотострелковай пулемёт батальонының автоматчигі, атығҷылар ротазының снайпері, ухтапчатхан кізі, 5-ҷі атығҷылар дивизиязының 12-ҷі гвардия атығҷылар полкының батарея 45 мм пушкалар тириинің командирі; гвардия сержанты (11.01.1945, 18.02.1945, 19.04.1945).

  1. Журнал подразделений специального назначения "БРАТИШКА". Дата обращения: 24 Чарыс айы 2015. Архивировано из оригинала 4 Кӧрік айы 2016 года.
  2. Указ Президиума Верховного Совета СССР «Об утверждении образцов и описание лент к орденам и медалям СССР и Правил ношения орденов, медалей, орденских лент и знаков отличия» от 19 июня 1943 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1943. — 23 Хандых айы (№ 23 (229)). — С. 1 – 2.
  3. Журнал подразделений специального назначения "БРАТИШКА". Дата обращения: 24 Чарыс айы 2015. Архивировано из оригинала 4 Кӧрік айы 2016 года.
  4. Будни сапёров // «Военный вестник», № 1, 1967. стр. 86-87
  5. Орден Красной Звезды. Дата обращения: 15 Хосхар айы 2008. Архивировано 3 От айы 2017 года.
  6. Геннадий Мельник. Ордену Красной Звезды исполняется 89 лет. Парламентская газета (6 Хосхар айы 2019). Дата обращения: 24 Ӱртӱн айы 2021. Архивировано 24 Ӱртӱн айы 2021 года.
  7. Биография на сайте «Подвиг народа». Дата обращения: 22 Чарыс айы 2017. Архивировано 1 Кӱрген айы 2021 года.
  8. Наградная карточка Ф. П. Оноприенко, ЦАМО РФ.
  9. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Кавалеры 5-и орденов Красной Звезды — С. 1 Архивная копия от 16 Кічіг хырлас айы 2020 на Wayback Machine // SAMMLER.RU
  10. Наградная карточка П. П. Панченко, ЦАМО РФ.
  11. 1 2 3 4 5 Стрекалов Н.Н., Дуров В.А. Орден Красной Звезды. — М.: ИД "Любимая книга", 2008. — 336 с. — ISBN 1-932525-61-0.
  12. «Дорога памяти» 2020. Дата обращения: 23 Сілкер айы 2021. Архивировано 23 Сілкер айы 2021 года.
  13. Завьялов Михаил Алексеевич Архивная копия от 22 Чарыс айы 2017 на Wayback Machine Бессмертный полк
  14. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Общедоступный электронный банк документов «Подвиг народа». Дата обращения: 22 Чарыс айы 2017. Архивировано 1 Кӱрген айы 2021 года.
  15. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Кавалеры 5-и орденов Красной Звезды — С. 2 Архивная копия от 1 Кічіг хырлас айы 2020 на Wayback Machine // SAMMLER.RU
  16. Андрей Почтарев. Орден за «американца» // газета «Красная звезда». Архивировано 19 Орғах айы 2002 года.
  17. Кавалеры 5-и орденов Красной Звезды — С. 3 Архивная копия от 4 Орғах айы 2020 на Wayback Machine // SAMMLER.RU
  18. 1 2 Симонов А.А. Заслуженные испытатели СССР. — М.: Авиамир, 2009. — 384 с. — ISBN 978-5-904399-05-4.
  19. Малюгин Сергей Михайлович Архивная копия от 8 Азығ айы 2017 на Wayback Machine Выпускники ЛКВИУ им. А. А. Жданова
  20. Мещеряков Валентин Иванович. История отечественных спецслужб и правоохранительных органов. Дата обращения: 9 Сілкер айы 2014. Архивировано 12 Сілкер айы 2014 года.
  21. Пелихов Василий Захарович Архивная копия от 4 Азығ айы 2017 на Wayback Machine Бессмертный полк
  22. Рудаков Борис Николаевич Архивная копия от 12 Кӱрген айы 2017 на Wayback Machine Почетные граждане города Малоярославца
  23. Архивный реквизит 32043913. Дата обращения: 8 Ӱртӱн айы 2016. Архивировано 12 Чарыс айы 2016 года.
  24. Архивный реквизит 34673345. Дата обращения: 8 Ӱртӱн айы 2016. Архивировано 12 Чарыс айы 2016 года.
  25. Архивный реквизит 3877779. Дата обращения: 8 Ӱртӱн айы 2016. Архивировано 12 Чарыс айы 2016 года.
  26. Архивный реквизит 38843440. Дата обращения: 8 Ӱртӱн айы 2016. Архивировано 12 Чарыс айы 2016 года.
  27. Архивный реквизит 37056006. Дата обращения: 8 Ӱртӱн айы 2016. Архивировано 12 Чарыс айы 2016 года.
  28. Иван Никифорович Степаненко. «Герои страны» сайт.
  29. Алексей Петрович Якимов. «Герои страны» сайт.
  30. Мочаев, 2007, с. 162.
  31. Палагушин Алексей Илларионович :: Память народа. pamyat-naroda.ru. Дата обращения: 5 Кічіг хырлас айы 2022.
  32. Сергеев Иван Александрович :: Память народа. pamyat-naroda.ru. Дата обращения: 18 Чарыс айы 2022.
  33. Чепайкин Игорь Григорьевич. Музейный комплекс «Дорога Памяти». Дата обращения: 15 От айы 2022.
  34. Бессмертный полк. Архангельск. Чепайкин Игорь Григорьевич. www.moypolk.ru. Дата обращения: 15 От айы 2022.
  35. Эймонтов|Эймантов Генрих Станиславович :: Память народа. pamyat-naroda.ru. Дата обращения: 4 Ӱртӱн айы 2024.
  • Колесников Г. А., Рожков А. М. Ордена и медали СССР. — М.: Воениздат, 1983.
  • Шишков С. С., Музалевский М. В. Ордена и медали СССР. — Владивосток, 1996.
  • Балязин В. Н., Дуров В. А., Казакевич В. Н. Самые знаменитые награды России. — М., 2000.
  • Дуров В. А. Русские и советские боевые награды. — М., 1990.
  • Дуров В. А. Награды Великой Отечественной. — М., 1993.
  • Дуров В. А. Отечественные награды: 1918—1991. — М., 2005.
  • Горбачёв А. Н. Многократные кавалеры орденов СССР. — М.: ПРО-КВАНТ, 2006.
  • Горбачёв А. Н. 10000 генералов страны. — М., 2007.
  • Изотова М. А., Царёва Т. Б. Глава 5. Советская наградная система // Ордена и медали России и СССР / Ред. Хомутова Е., Рублёв С. — Ростов-на-Дону: Владис, 2010. — С. 393. — 736 с. — 2500 экз. — ISBN 978-5-9567-0960-3.