Wayback Machine

Рувики тiп сайттаң
Wayback Machine
Изображение логотипа
Порталның пастағы страницазы
Порталның пастағы страницазы
URL web.archive.org
Сайт тибі веб-архив[d]
Тіл (-лер) англия тілі[d]
Программирование тілі Java, Python
Ээзі Интернет архиві
Тоғыс пасталғаны 24 октябрьда 2001
Хазна
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Wayback Machine — «Интернет архиві» парыс итпинчеткен библиотеканың тикке онлайн-архиві. «Wayback Machine» тілег роботы хабазиинаң, архивацияа кіріп, «азых» интернеттің улуғ чардығын прайзына ас пирче[1].

Сервис 1996 чылда тоғын сыххан, че кізілер анынаң 2001 чылда ла тузалан сыхханнар.

Пастағы 20 чыл аразына Wayback Machine 286 млрд веб-страницаны пӧліп, аның чыындызын хайраллап халған. Архивтегі сомнар HTML, JavaScript паза CSS форматта кӧзіділчелер[2]. Wayback Machine хайраллал халған пічіктер кізілерге сайтта полчатхан алызығларны паза тӱзедіглернің аймах версияларын кӧрерге полысчалар[3]. 2023 чылның кӱрген айына Wayback Machine сервис хайраллал халған 767 миллиард веб-страницаларға кірҷең оңдай пирче.[4].

Тӧстелгені

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
«Интернет архивінің серверлері», 2008 чыл
Брюстер Кейл 2009 чылда

1989 чылда англия учёнай Тим Бернерс-Ли тиксі тилекейдегі паутинаны тӧстеп алған. Ол интернетке піріктірілген компьютерлер пастыра искіріглер тарат полчатхан система полча. Тиксі тилекейдегі паутинаны тарадарында ікі сидіксініс сығыс килген. Пастағызы прай искіріглерні хайраллаҷаң орын чидіспеенінең палғалыстығ полған, аннаңар кӧп пічіктер паза веб-страницалар чох иділҷеңнер. Ікінҷізі — веб-страницаларны тӱзеткен соонда (кӧзідімге, юридическай сылтағларҷа), пользовательлер аның пастағы версиязын кӧр полбаҷаңңар. Ол сурығларны пӧгерге кӱстенген 1996 чылда Брюстер Кейлнең Брюс Галлиат тӧстеп алған «Интернет архиві» тіп американ саннығ библиотека коммерциялығ нимес пірігіс. Alexa Internet (веб-индексированиенең айғасчатхан Amazon холындағы пірігіс) пірігіснең хада-пірге «Архив» «пілістерні аларын» тилідер пӧгіннең, пар сайттарны хобырып, оларны чыырға пастаан. Пірігіс саннығ кӧрімге айландырылған материалларны прайзына тикке ас пирген. Ол веб-страницалар, кинделер, аудиоға пазылған материаллар, ол санда концерттер, видеолар, сомнар паза программалар полғаннар. 2021 чылға «Интернет архивінің» штаб-квартиразы Сан-Францискода, Ричмонд районның христиан тигірибі полған турада орныхча. Орындағы Kawl радиостанцияның хабарҷызы 2019 чылда «Архив» офизін рим храмынаң тиңңестірген[5][6][7]. Пірігіс интернетті чіт парарынаң арачылирға пӧгін турғысча[8].

«Wayback Machine» «Архивтің» иң саблығ проекті пол парған. Онлайн-сервис 1960 чыллардағы «Шоу Рокки и Буллвинкля» мульсериалдағы тус машиназы адынаң адалған. Ол 550 азыра млрд саннығ веб-страница чыындызынаң тузаланарға оңдай пирче[3][9][10]. Wayback Machine проекті 404 алҷаасты пӧгерге кӧріл парған. Ол сервис кізі сурапчатхан адресті таап полбинчатханын таныхтапча. Алҷаас ссылка паза тоғынминчатхан сылтаанда сых килче. Іди 1997 чылда веб-страницаның тоғынчатхан ортымах тузы 44 кӱнге читчең, 2003 чылда 100 кӱнге чит парған.

2008 чылда 2700 саннығ ресурстарның (кӧп сабазы чазында чоғыллар) анализі кӧзіт пирген — ссылкаларның 8 проценті пір чыл пазынаң тоғынмин сыхханнар. 2011 чылға чыындыдағы ссылкаларның 30 проценті тоғынмаан[11]. Alexa пірігіске піріккен сылтаанда, алҷаастығ искірігнең тоғазып, пользовательге страницаның архивтегі версиязынаң браузерге кирілген тиріглер панельі пастыра тузалар оңдай пирілген. Азылбинчатхан страницаның Wayback Machine базазында полза, ӧнетін кнопка чарып килҷең. Ол туста пользовательлер браузерге кӧрерге паза активностьты таныхтирға чарадығ пирер оңдайлығ полғаннар — андада прай азылчатхан сайттар порталда архивке кирілҷеңңер[12].

Wayback Machine 1996 чылның сілкер айында тоғын сыххан, че анынаң кізілер 2001 чылда ла тузалан сыхханнар. Аның алнында саннығ магнит ленталарына пазылған искіріглер саннығ ла учёнайларға паза істезігҷілерге пирілҷеңнер[13]. «Азылған» тусха архивте 10 млрд азыра архивке кирілген страница полған[3]. 2014 чылның улуғ хырлас айына Wayback Machine устағ-пастаа тиксі тилекейҷе 435 млрд веб-страница хайраллап халғанын искірген[1]. Техника саринаң Wayback Machine программазы архив нимес, ол прай хранилищелернің піреезіне ле азылчатхан интерфейс полча[14]. Іди, Wayback Machine пірігістің чыындызының тілег системазы нимес, ол пасха виртуальнай Open Library (кізілерге кинделернің саннығ хобырылған версиязын тикке ас пирче, олар андар проект хоостыра кирілчелер паза архивте пол парчалар) библиотеканың базазында искіріглер тілебинче[15][16].

Характеристика

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

«Wayback Machine» «Интернет архиві» тоғын сыхханнаң сығара, ол веб-архивированиенің ӧӧн сервизі паза иң саблығ онлайн-порталлар санына кірген[3][8].

1999 чылда санныға айландырылған паза саннығ полған ресурстарға, ол санда кинделерге, аудиоға, фильмнерге, сомнарға, пічіктерге, программаларға паза видео ойыннарына статус пирер пӧгіннең, «Архив» чыындызы архив веб-контінің азыра алғыдыл сыххан[6]. Піреезін архивтің пос тілег роботтары сканирование итчелер, пасхазын — хада-пірге тоғынчатхан пірігістер. Алынҷа искіріглер чыындылары кізілер хабазиинаң паза кӧстегліг ондайҷа алылчалар[16]. Пірігістің тӧстегҷілері пос чыындыларын Александрийскай библиотеканаң тиңнестіргеннер[6].

2021 чылға Wayback Machine сервиске 424 млрд веб-страница кірген[14] — анзы Конгресс библиотеказынаң даа кӧп полча[17][6][16].

Тоғыс оңдайы

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Wayback Machine платформа ікі ӧӧн чардыхха тӧстеніп тоғынча: тілег роботтарға (алай веб-краулерлерге) алай (паза) интерфейске. Веб-краулерлер веб-страницаларға кірчелер, оларны сығарчалар, постарына тартчалар паза архивке ысчалар. Интерфейс пастыра пользователь онлайн-чыындыға кір полча[2].

Тілег роботтары[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Рост коллекции Wayback Machine[18] по годам
Год Архивированные страницы (в миллиардах)
2005
40
2008
85
2012
150
2013
373
2014
400
2015
452
2016
505
2020
514
2021
581
2022
689

Пастап архив чыыныдызы Alexa Internet пірігістең алылған браузер плагині хоостыра толдырылған, хайзы полған на страницаны таныхтап, хайраллаҷаң, анаң прай чыылған искіріглерні «Интернет архивінзер» ысчаң. Кізілер тикке тиріглер панельін турғызар оңдайлығ полғаннар, хайзы таллап алған веб-сайттың архивирование статузын сыныхтирға пирҷең[16].

2002 чылда «Архив» позының азых кодтығ Heritrix тіп тілег роботын тоғындырыбысхан. Краулерлер кодтары Си программа тіллері паза Perl комбинация хабазиинаң пазылғаннар. Аннаң пасха, «Интернет архиві» пасха донорларнаң сканирование искіріглерін алча[6]. Веб-сайттарның хобырылған сканнары пос алынҷа 100 МБ-ча файлларға айлан парчалар, анаң олар серверлерде хайраллалчалар. 2002 чылда архивтің толдырылчатхан тиксі табыраа айда 10 терабайтча полған[19].

Веб-краулерлер сайттың кӧрімін URL пастыра кірген версияда артыс салчалар. Роботтар тӧреміл кӧп веб-страницаның сканын итчелер, кирчелер, чарытчалар паза кӧзітчелер [HTML-, JavaScript- паза CSS-страницаларны[2]. Краулерлер тілег системазы чіли тоғынчалар: роботтар постары архивке ысчаң порталларны тілепчелер, страницаның паза анынаң палғалыстығ сайттарның сканированиезін итчелер, іди порталлар палғалызы тӧстелче. «Интернет архиві» тӧстел парғанда, тиксі тилекейдегі сеть кічіг полған, веб-краулерлер пір ле сеансха прай сайттарзар кір парыбысчаңңар. Онлайн-порталлар ӧзіп пастаанаң паза оларның алысханынаң, ол тоғыс иділ полбиныбысхан. Аннаңар сайттардағы прай алызығлар Wayback Machine сервисте таныхталбааннар[8]. «Интернет архивінің» устағ-пастаа роботтар страницаларны хайди тілепчеткенін паза сканирование итчеткенін чоохтабинча, че краулерлер удаа пасха порталларға сылтанчатхан паза азых сайттарзар парчатханын искірче. Сканер веб-страницанаң пастапча, наа сайттарға кірер ӱчӱн, анаң страницадағы полған на гиперссылкаа иртче. Полған на наа веб-страницада тілег роботы олох оңдайнаң тоғынча[14]. Архивация тохтадылғанҷа алай скрипттің лимидіне читкенҷе ол тоғыс узарадылча[20]. Аннаң пасха, полған на кізі порталда ӧнетін форманаң тузаланып, краулерні хығырып алар оңдайлығ, анзы амғы кӧріміндегі страницаны хайраллап халча[2]. Wayback Machine прайзына азых веб-ссылкаларны ла хобырча, чазыт сӧзінең хайраллалчатхан контентке алай кізі холындағы серверге кірбинче[10][14][3].

Интерфейс[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Wayback Machine интерфейзі пользовательге ікі ӧӧн ниме идерге оңдай пирче: сайттың алызығларының тархынын кӧрерге паза порталда иділген прай тӱзедіглерні кӧрерге. Ідӧк сайттарның аймах версияларын тиңңестірерге пирче[12][21][17][22]. Аны идер ӱчӱн, тілегнің ӧнетін чолына кирек порталның URL кирілче, анаң Wayback Machine архивация кӱннерінің изерізін пирче. Пірее кӱннер соондағы чылтызах страницадағы алызығларны кӧзідерге тузаланылча. Архивке кирілген страницаның URL-адрезі пасталча web.archive.org[23][14].

Полған на кізі URL-адрестерні архивированиее хайраллап полар оңдайлығ. Тикке аккаунтығ полза, архивте пастағы страницаның хайдағ даа сыхчатхан алай тастындағы ссылкаларын идерге паза архивке кирерге паза сан-пирізін аларға чарир[24][24].

Хайраллиры

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

2018 чылға «Интернет архивінің» чыындызына искіріглернің 40 петабайты алай 40 млн гигабайты кірген, Wayback Machine прай пар материалларның 63 % кірер оңдай пирген[25]. 2020 чылның азығ айына Wayback Machine архивінде 900 млрд азыра URL-адрес паза 400 млрд азыра веб-страница полған[26]. 2021 чылның хандых айына Wayback Machine 581 млрд хайраллалған веб-страницаа кірер оңдай пирген[4].

Тузаланызы

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Wayback Machine портал удаа право киреенде тузаланылча: юристтер гражданскай исктерде, уголовнай киректерде, административнай производство киректерінде искіріг тілир ӱчӱн тузаланчалар. Wayback Machine пастыра алылған архив сайттары патент правозы сурығларын пӧгерінде алай сетьтең чох иділген материалларны сығарған ӱчӱн нандырыға тартар киректерде тузаланылчалар[2][12]. «Интернет архиві» чыындызы алғым тузаланчатса даа, США-ның пірее чарғылары сынны кӧзідеріне алылған веб-страница скриншорттарын аларға ынабааннар, олар сын пічікті аның архивіндегі версиязынаң юридическай оңдайнаң тиңнестір полбинчатханына сылтанғаннар[27]. 2018 чылда США-ның ікінҷі федеральнай апелляция округының апелляция чарғызы чарадығ алған: Wayback Machine архивінің веб-страницаларын чарғы киректерінде тузаланарға чарир; аның алнында андағох чарадыға килген США-ның ӱзінҷі федеральнай апелляция округының апелляция чарғызы[28]; соонаң арах США-ның читінҷі федеральнай апелляция округының апелляция чарғызы ідӧк веб-архивтің скриншоттарын электроннай оңдайнаң сынны кӧзітчеткеніне санап сыххан[29].

Wayback Machine архивке кирілген статьялар хабазиинаң авторлар азарға алай чарыхха сығарарға право пирчелер[30]. Wayback Machine социологтарнаң историктерге компанияларның тоғынчатханын, садығ стратегияларын, социальнай практикаларын ӱзӱрерге оңдай пирчелер[1][31]. Ідӧк Wayback Machine азых журналларға кірерге чаратча. 2000 чыллар пасталғанынаң сығара интернеттең естественнай наукаларҷа ОД 84 журналы паза социальнай, гуманиранай наукаларҷа 100-че журнал чіт парған[32][33][34].

Активисттер паза істезігҷілер тайма искіріглердең тоғыр кӱрезігде порталнаң тузаланчалар, уламох ол тоғыс США-да Дональд Трампты президетке тапхан соонда алғыдылған. Президенттің администрациязының тоғырлас искіріглеріне нандырығ пиріп, «Архив» алынҷа чапсых «Трамп архиві» тіп чыындызын тӧстебіскен. Андар президенттің телевидениедегі чооғы паза твиттер кирілгеннер. «Архив» хранилищезі пасхазына тайма искірігні ілезіне сығарарға паза чігленістіг контентті сыныхтирға полызарына ізенче[35][36]. Пірее киректерде, тізең, активисттер Wayback Machine архивке кирген ресурстар тайма искіріглерні тарадарына ағылғаннар тіп таныхтааннар. Іди кононавирус пандемиязы пасталғаннаң сығара конспиративнай теорияларға тудынчатхан кізілер портал хайраллап халған скриншоттарны коронавирустаңар тайма искіріглерні тарадар ӱчӱн тузаланғаннар[37]. 2020 чылның кічіг хырлас айында «Архив» искірігнің сынын сыныхтир тиріглер кир салған. Коммерциялығ нимес пірігіс полған киректерні сыныхтирынаң айғасчатхан аймах компанияларнаң хада-пірге тоғын сыххан. Ол кізілерге чыындынаң ол-пу искіріглері чох иділген сылтағларын кӧзідерге иділген. Сайттың архивке ызылған версиязын асчатса, Wayback Machine кізілерге аның чох иділгенін экран ӱстӱндегі сарығ баннер хоостыра кӧзітче. Веб-страница тайма искіріг пирчеткеніне чігленіс полза, Wayback Machine сынға сыныхтаан пірігістеңер танығлар паза аның сан-пирізіне ссылканы пирче[38].

Алынҷа киректерде Wayback Machine пастыра алылған искіріг улуғ суум-саамда араласхан. Іди портал хабазиинаң США-ның хазых хайраллаҷаң паза социальнай службалар министерствозының кізізі Майкл Капуто чох иділген твиттер сериязында хыдат чонынаңар расист паза сӧклепчеткен ӱндезіглер сығарғаны ілезіне сығарылған[39]. 2021 чылның сілкер айында Bellingcat издание Европада полчатхан американ чааҷылары, чазыт искіріглерін хайраллир ӱчӱн, олған мобильнай приложениелерінең тузаланғанын ілезіне сығарыбысхан. Настройкаларны саба турғыс салған сылтаанда, чазыт искіріглері пасха кізілерге азых пол парғаннар. Аны тапхан соондох, чааҷылар прай карточкаланы чох идібіскеннер, че олар Wayback Machine сервизінде халғаннар[40].

Право статузы

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

«Интернет архиві» искіріглерні чыыр алнында веб-страницаларны хобырар чарадығны сурабинча, че айланысча архив материалларына кірерін хызыр пирче алай чох идібісче. Аның алнында веб-сайттар ээлеріне архивированиее robots.txt стандарт файлы пастыра «ынабасха» чарадылған, ол веб-краулерлерге порталлар изерізінең веб-сайттарны алай оларның алынҷа страницаларын хыйа идібісчең[8][41]. 2022 чылға сайттарны алай оларның страницаларын архивтең чох идер ӱчӱн, айланыстар чох иділчеткен сайттың кӧні айланызы соонаң на алылчалар. Пасха искіріглер хайраллалчатхан сылтаанда, «Интернет архивінің» юридическай положениезі портха саналча[42].Іди 2005 чылда Wayback Machine Healthcare Advocates паза Health Advocate компаниялар аразындағы товар танығлары талазына кір парған. Халғанҷызы киреене хабас пирер искірігні таап алар пӧгіннең, Healthcare Advocates компанияның 1999 чылдағы веб-страницаларына кірер ӱчӱн, Wayback Machine тоғызынаң тузаланып алған. Ағаа нандырып, Healthcare Advocates Health Advocate пірігісті, ідӧк «Архивті» чарғаа пирібіскен. Ол архивті Саннығ тустағы автор правозы законын сайбабысханын таныхтаан. Ол кирек сурии чарғы алныңча пӧгіл парған[43].

2002 чылда «Архив» системазынаң тигіриб критигі Андреас Хельдал-Лундуның холындағы Xenu.net порталның архив копияларына ссылкаларны чох идібіскен. Аны Саентология тигірибінің юристтері идерге сурынғаннар: сайтта чарыхха сыххан Тигіриб пічіктерінің кизектеріне праволығлар тіп искіргеннер[44][45].

Хызырғаны

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Істезігҷілернең активисттер Wayback Machine паза «Интернет архивін» тузазы хоостыра аарлығ нимес прай онлайн-материалларны хайраллапчатханы ӱчӱн хомайлапчалар. Алынҷа істезігҷілер кӧрізінең, анзы «Архивтің» иргілен парған политиказынаң палғалыстығ, хайзы 1990 чыллар соонзар тӧстелген полған. Андада интернет искіріглері толдыразынаң хайраллаларға кирек полчатханы саналған. Пір кӱнніг сайттар тӧстелгенінең кӧп активисттернің кӧрізі алыс парған[46]. Сервистің техническай сарин хомайлапчалар — Wayback Machine JavaScript пірее чардыхтарын хайраллап полбинча, ідӧк тоғынминчатхан ссылкалығ, графиказы чох, аймах сылтағларҷа толдыра нимес архивке кирілген страницаларны итче[47]. Сканерлер сайттың статическай сомын на алчалар — Java алай Flash тӧстенчеткен порталлар функциязы тоғынмастар, аннаңар пастағы веб-страницаның тоғынҷаң оңдайларының улуғ чардығы чіт парча[8].

Блокировкалар

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

2015 чылда Роскомнадзор «Одиночный джихад в России» тексттің страницазының хобырылғаны ӱчӱн чабызарға чарадығ алған. Анда «партизаннар тоғырланызының теориязынаңар паза практиказынаңар» искіріг пирілген. Ол страница «Интернет архивінде» Россияның чарадылбинчатхан веб-сайттарның офицальнай реестріне 23 июньда 2015 чылда кирілген, аның ӱчӱн пірее Россиядағы интернет-провайдерлер "Архив"сайтын пӱкӱлеезінең чабысханнар[48][49][50]. Порталдаң чарадылбинчатхан роликтерні алыбысхан сонда, «Wayback Machine» хатап 2016 чылда азылған[51].

2019 чылда «Интернеттегі авторлар правозын арачылапчатхан ассоциация» (АЗАПИ) кізілері автор праволары сайбалчатхан ӱчӱн «Wayback Machine» сервистең тоғыр нинҷе-нинҷе иск пирібіскеннер. АЗАПИ кізілері Мосгорсудтаң Россияда порталды саңайға чабызарға чарадығ аларға сурынғаннар, че 2020 чылның орғах айына «Интернер архиві» тоғызын узаратхан[52][53][54][55].

2017 чылда портал Индияда паза Киргизияда «экстремист материаллары» ӱчӱн чабыл парған[56][57][58]. 2021 чылның танығларынҷа, сайт Хыдатта чабыл парған[59].

2022 чылның хандых айында Москваның Таганскай аймах чарғызы «WayBack Machine» сервистең Молотов коктейльін идер оңдайларны кӧзітчеткен видеоны чох итпеен ӱчӱн «Internet Archive» мойнына 800 муң салковай сал пирген[60].

Алған орын

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
  1. ↑ 1 2 3 Arora, 2015.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 Lerner, 2017, pp. 1741—1755.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 Michael Bryant. What is the Wayback Machine and Why is it Useful? (англ.). Groovy Post (22 Хосхар айы 2021). Дата обращения: 29 Сілкер айы 2021. Архивировано 18 Сілкер айы 2021 года.
  4. ↑ 1 2 Wayback Machine (англ.). Wayback Machine. Дата обращения: 7 Хандых айы 2021.
  5. ↑ Dominic Cummings: how the internet knows when you’ve updated your blog (англ.). The Conversation (28 Сілкер айы 2020). Дата обращения: 3 Хандых айы 2021. Архивировано 25 От айы 2021 года.
  6. ↑ 1 2 3 4 5 Odgen, 2017.
  7. ↑ In An Old Church, The Internet Archive Stores Our Digital History (англ.). Kalw. San Francisco local public radio (11 Ӱртӱн айы 2019). Дата обращения: 3 Хандых айы 2021. Архивировано 6 Сілкер айы 2021 года.
  8. ↑ 1 2 3 4 5 Price, 2011.
  9. ↑ Jack Schofield. The Time Machine (англ.). The Guardian (19 Кічіг хырлас айы 2007). Дата обращения: 1 Хандых айы 2021. Архивировано 19 Хосхар айы 2021 года.
  10. ↑ 1 2 Jenni McKinnon. Using the Wayback Machine to Archive (and Backup) WordPress (англ.). WPMudev (25 Сілкер айы 2017). Дата обращения: 29 Сілкер айы 2021. Архивировано 13 Хосхар айы 2021 года.
  11. ↑ Adrienne LaFrance. Raiders of the Lost Web (англ.). The Atlantic (14 Чарыс айы 2015). Дата обращения: 7 Хандых айы 2021. Архивировано 7 Сілкер айы 2017 года.
  12. ↑ 1 2 3 Rogers, 2017, pp. 160—172.
  13. ↑ Hartelius, 2020, p. 378.
  14. ↑ 1 2 3 4 5 Bowyer, 2021, pp. 43—57.
  15. ↑ Aja Romano. A lawsuit is threatening the Internet Archive — but it’s not as dire as you may have heard (англ.). Vox (23 Кӱрген айы 2020). Дата обращения: 29 Сілкер айы 2021. Архивировано 18 Орғах айы 2021 года.
  16. ↑ 1 2 3 4 Kalev Leetaru. The Internet Archive Turns 20: A Behind The Scenes Look At Archiving The Web (англ.). Forbes (18 Кӱрген айы 2016). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 15 Орғах айы 2021 года.
  17. ↑ 1 2 O'Connor, 2008, p. 64.
  18. ↑ michelle. Wayback Machine Hits 400,000,000,000! (англ.). Internet Archive (9 Сілкер айы 2014). Дата обращения: 25 Кӧрік айы 2015. Архивировано 26 Орғах айы 2014 года.
  19. ↑ Richard Koman. How the Wayback Machine Works (англ.). Xml.com (21 Кӱрген айы 2002). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 28 Сілкер айы 2021 года.
  20. ↑ A. Rossi. Worldwide Web Crawls (англ.). Internet Archive (5 Чарыс айы 2010). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021.
  21. ↑ Laura Bohannon. Wayback Machine archives websites for over 20 years (англ.). Spartan News Room (7 Улуғ хырлас айы 2017). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  22. ↑ Maemura, 2018.
  23. ↑ Notess, 2002.
  24. ↑ 1 2 Mark Graham. Tips for Using the Internet Archive’s Wayback Machine in Your Next Investigation (англ.). Global Investigative Journalism Network (5 Сілкер айы 2021). Дата обращения: 29 Сілкер айы 2021. Архивировано 29 Сілкер айы 2021 года.
  25. ↑ Zachary Crockett. Inside Wayback Machine, the internet’s time capsule (англ.). The Hustle (28 Ӱртӱн айы 2018). Дата обращения: 29 Сілкер айы 2021. Архивировано 2 Чарыс айы 2018 года.
  26. ↑ Евгений Делюкин. Браузер Brave от сооснователя Mozilla стал предлагать копии из «архива интернета» вместо удалённых веб-страниц (англ.). vc.ru (26 Азығ айы 2020). Дата обращения: 1 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  27. ↑ Eltgroth, 2009.
  28. ↑ Kieren McCarthy. Archive.org's Wayback Machine is legit legal evidence, US appeals court judges rule (англ.). The Register (4 Ӱртӱн айы 2018). Дата обращения: 4 Хандых айы 2021. Архивировано 2 Хандых айы 2021 года.
  29. ↑ Маргарита Сазонова. Электронные доказательства в спорах в сфере интеллектуальной собственности. Гарант (26 Чарыс айы 2020). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  30. ↑ Pearce, 2009, p. 875.
  31. ↑ Milligan, 2016.
  32. ↑ Jeffrey Brainard. Dozens of scientific journals have vanished from the internet, and no one preserved them (англ.). Science (8 Ӱртӱн айы 2020). Дата обращения: 1 Хандых айы 2021. Архивировано 15 Чарыс айы 2020 года.
  33. ↑ Diana Kwon. More than 100 scientific journals have disappeared from the Internet (англ.). Nature (10 Ӱртӱн айы 2020). Дата обращения: 1 Хандых айы 2021. Архивировано 3 Чарыс айы 2020 года.
  34. ↑ avouner. Десятки научных журналов исчезли из интернета за последние 20 лет и никто их не сохранил. Хабр (10 Ӱртӱн айы 2020). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  35. ↑ Camilla Hodgson. How the Internet Archive is waging war on misinformation (англ.). Financial Times (17 Ӱртӱн айы 2019). Дата обращения: 3 Хандых айы 2021. Архивировано 28 Хандых айы 2021 года.
  36. ↑ Mary Kay Magistad. Where to find what's disappeared online, and a whole lot more: the Internet Archive (англ.). PRI.org (23 Азығ айы 2017). Дата обращения: 7 Хандых айы 2021. Архивировано 28 Кӧрік айы 2017 года.
  37. ↑ Acker, 2020.
  38. ↑ Wayback Machine теперь проверяет информацию на достоверность для архивных веб-страниц. Trash Box (2 Кічіг хырлас айы 2020). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  39. ↑ Журналисты припомнили расистские высказывания пресс-секретаря Минздрава США. Красная весна (24 Хосхар айы 2020). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  40. ↑ Дамир Камалетдинов. В сеть попали секретные данные об американском ядерном оружии — военные записывали их в школьных приложениях (англ.). TJournal (30 Сілкер айы 2021). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  41. ↑ Carolyn Wimbly Martin. Internet Archive’s Open Library and Copyright Law (англ.). Lutzker (15 Сілкер айы 2020). Дата обращения: 4 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  42. ↑ Nate Anderson. Copy some webpages, owe more than the national debt (англ.). Ars Technica (1 Сілкер айы 2011). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  43. ↑ Eric Bangeman. Internet Archive settles suit over Wayback Machine. Ars Technica (31 Орғах айы 2006). Дата обращения: 7 Хандых айы 2021. Архивировано 5 Кічіг хырлас айы 2007 года.
  44. ↑ Lisa M. Bowman. Net archive silences Scientology critic (англ.). CNET (24 Ӱртӱн айы 2002). Дата обращения: 10 Хандых айы 2021.
  45. ↑ Ernest Miller. Features: Sherman, Set the Wayback Machine for Scientology (англ.). LawMeme (24 Ӱртӱн айы 2002). Дата обращения: 10 Хандых айы 2021.
  46. ↑ Nora Caplan-Bricker. Preservation Acts (англ.). Harper's Magazine (Улуғ хырлас айы 2018). Дата обращения: 2 Хандых айы 2021. Архивировано 5 Сілкер айы 2021 года.
  47. ↑ Crudo, 2014.
  48. ↑ Mike Masnick. Russia Blocks The Internet Archive's Wayback Machine Over A Single Page (англ.). Tech dirt (26 Хандых айы 2015). Дата обращения: 3 Хандых айы 2021. Архивировано 4 Хандых айы 2021 года.
  49. ↑ Роскомнадзор заблокировал архив интернета из-за "Одиночного джихада". Московский комсомолец (25 Хандых айы 2015). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  50. ↑ Роскомнадзор заблокировал страницу «архива интернета» за экстремизм. Lenta (25 Хандых айы 2015). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 22 Ӱртӱн айы 2021 года.
  51. ↑ Дмитрий Шестоперов, Анастасия Евтушенко. «Архив интернета» снова в сети. Газета.ru (18 Хосхар айы 2016). Дата обращения: 9 Улуғ хырлас айы 2021. Архивировано 3 Сілкер айы 2021 года.
  52. ↑ АЗАПИ хочет навечно заблокировать «Архив Интернета». Роскомсвобода (22 Орғах айы 2019). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 4 Хандых айы 2021 года.
  53. ↑ «Архив интернета» могут навечно заблокировать в России. CNews (23 Орғах айы 2019). Дата обращения: 7 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  54. ↑ Россияне потребовали запретить в Европе Telegram, YouTube и Mail.ru. CNews (19 Орғах айы 2020). Дата обращения: 7 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  55. ↑ Американские издатели книг подали в суд на Internet Archive. Ведомости (2 Хандых айы 2020). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  56. ↑ Access to Internet Archive’s Wayback Machine Blocked in India (англ.). The Wire (8 Орғах айы 2017). Дата обращения: 3 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  57. ↑ Wayback Machine has been blocked in India (англ.). The Verge (9 Орғах айы 2017). Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 24 Хандых айы 2021 года.
  58. ↑ Kyrgyzstan Blocks Archive.org on ‘Extremism’ Grounds (англ.). Global Voices. Дата обращения: 5 Хандых айы 2021. Архивировано 18 Сілкер айы 2021 года.
  59. ↑ Anna Kramer. The internet is splitting apart. The Internet Archive wants to save it all forever (англ.). Protocol (10 Кӧрік айы 2021). Дата обращения: 9 Хандых айы 2021. Архивировано 1 Хандых айы 2021 года.
  60. ↑ Машину времени увезли на штрафстоянку. Коммерсантъ (28 Хандых айы 2022). Дата обращения: 1 От айы 2022.

Литература

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
  • Acker, A., & Chaiet, M. The weaponization of web archives: Data craft and COVID-19 publics. (англ.) // Harvard Kennedy School (HKS) Misinformation Review. — 2020. — doi:10.37016/mr-2020-41.
  • Anat Ben-David, Adam Amram. The Internet Archive and the socio-technical construction of historical facts (англ.) // Internet Histories. — 2018. — doi:10.1080/24701475.2018.1455412.
  • Arora S., Li Y., Youtie J., Shapira P. Using the wayback machine to mine websites in the social sciences: A methodological resource (англ.). — 2015. — Vol. 67, iss. 8. — P. 1904—1915. — doi:10.1002/asi.23503.
  • Bowyer S. The Wayback Machine: notes on a re‑enchantment (англ.) // Archival Science. — 2021. — Vol. 21. — P. 43—57.
  • Deborah R. Eltgroth. Best Evidence and the Wayback Machine: Toward a Workable Authentication Standard for Archived Internet Evidence (англ.) // Fordham L. Rev.. — 2009. — Vol. 78, iss. 181.
  • Greg R. Notess. The Wayback Machine: The Web's Archive (англ.) // Online. — 2002. — Vol. 26, iss. 2.
  • Hartelius J. The anxious flâneur: Digital archiving and the Wayback Machine (англ.) // Quarterly Journal of Speech. — 2020. — Vol. 106, iss. 4. — P. 377—398.
  • James L. Quarles III and Richard A. Crudo. [Way]Back to the Future: Using the Wayback Machine in Patent Litigation (англ.) // Landslide. — 2014. — Vol. 6, iss. 3.
  • Lerner A., Kohno T., Roesner F. Rewriting History: Changing the Archived Web from the Present (англ.) // Association for Computing Machinery. — 2017. — doi:10.1145/3133956.3134042.
  • Maemura E., Worby N., Milligan I., Becker C. If These Crawls Could Talk: Studying and Documenting Web Archives Provenance (англ.) // Journal of the association for information science and technology. — 2018. — Vol. 69, iss. 10. — P. 1223—1233.
  • Milligan I. Lost in the Infinite Archive: The Promise and Pitfalls of Web Archives (англ.) // International Journal of Humanities and Arts Computing. — 2016.
  • Murphy J., Hashim N., O’Connor P. Take Me Back: Validating the Wayback Machine (англ.) // Journal of Computer-Mediated Communication. — 2008. — Iss. 13. — P. 60—75.
  • Odgen J., Halford S., Carr L. Observing Web Archives (англ.) // WebSci. — 2017. — P. 299—308.
  • Pearce D., Charlton B. Plagiarism of online material may be proven using the Internet Archive Wayback Machine (archive.org) (англ.) // Medical Hypothesis. — 2009. — P. 875.
  • Price. Internet Archiving – The Wayback machine (англ.) // MLA Commons. — 2011.
  • Phyllis Holman Weisbard. Oldies but Goodies: Archiving WebBased Information (англ.) // Feminist Collections. — 2011. — Vol. 32, iss. 2.
  • Rogers R. Doing Web history with the Internet Archive: screencast documentaries (англ.) // Internet Histories. — 2017. — Vol. 1, iss. 1—2. — P. 160—172. — doi:10.1080/24701475.2017.1307542.
Алған орны - https://kjh.ruwiki.ru/w/index.php?title=Wayback_Machine&oldid=85725