Минсуғ

Рувики тiп сайттаң
Город
Минсуғ
Минсуғ
Вид с окна, елка - panoramio.jpg
Флаг[d] Герб
Флаг[d] Герб
53°42′00″ с. ш. 91°41′00″ в. д.GЯO
Хазна  Россия
Федерация субъекті Хызылчар крайы
Город округы Минсуғ город
Iстiндегi пӧліс Минсуғ город: Зелёный бор.
Пазы Меркулов Дмитрий Николаевич
Тархын паза география
Тӧстелген 1739
Пастағы искіріг 1739 чыл
Город с 1822
Улии 60,5 км²
Кін пӧзии 250 м
Час хуры UTC+7:00[d]
Чон
Чон
Плотность 1158,5 кізі/км²
Сан идентификаторы
Телефон коды +7 39132
Почта индекзi 662600
ОКАТО коды 04423000000
ОКТМО коды 04723000001
minusinsk.info
Минсуғ (Россия)
Точка
Минсуғ
Red pog.svg
Москва
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Минсуғ — Россиядағы Хызылчар крайының городы ( 1822 чылдаң сығара). Минсуғ аймааның устағ-пастағ кіні. Минсуғ город город округын пӱдірче. Городха Минсуғ тимір чолы станциялығ Зелёный Бор посёлок кірче.

Чон — 70 089[2] кізі. (2021).

Город Ким суғның Минсуғның ікі азырығы хазында, Минсуғ станциядаң 12 км оортах чирде турча. Ағбан городха кӧні чолы 17 км тиңңелче, Кызылдаң алтынзархы-кидеркі саринзар кӧні чолҷа 288 км ырах, Хызылчардаң ӱстӱнзархы саринзар кӧнізінең 267 оортах орныхча.

Іскеркі Сибирьнің иң иргі городтарының пірсі полча. Арығ-чазылығ Минсуғ ойымының ортызында турча, аны прай саринаң тағлар ибірчелер.

Этимология

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Минсуғ ат тӱрк тіллерінең сыххан «Мин» (муң кӧп) паза «суғ» су сӧстернең пӱткен[3], алай «Минус» тӱрк мин «кӧп» паза моол ус сӧстерінең«суғ»[4].

Тархын

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
Ӧӧн статья: Минсуғ тархыны

1739 чылда город Минсуғ Ким суғның суднолар чӧрчеткен азырығына кірчеткен орында, орыс. Миньюсинское аал (соонаң Минусинскай) чіли тӧстелген. Россия империязының ӱстӱнзархы-іскеркі фронтирін алғыдар пӧгіннең, Томск город-крепостьтаң алынҷа пӱдірілген Пастап амғы Минсуғның хыринда Ағбандағы острог пӱдірілген (амғы Краснотуранск), соонҷа, нинҷе-де чыл пазынаң, — Абаканск острог (амғы Ағбан).

1797 чылда Минусинскай аал Сибирь царствозының Томск облазының Томск уездінің Минсуғ волозының кіні полыбысхан. XVIII чӱс чыл тоозылғанҷа, Сибирьнің устағ-пастаа паза чирі хоостыра алызығлар полған. Кӧзідімге, 1782 чылда пу чир Томск облазының Томск уездіне кірген, соонаң 1797 чылда нинҷе-де чыл Томск паза Тобольск областьтары Тобольск губерниязына піріктірілгеннер, андар ідӧк Кузнецк уездінің Ағбанның острогтары кирілгеннер.

1822 чылда Хызылчарда кіні полчатхан Ким губерниязы тӧстел парғанда, Минсуғ город паза округ (уезд) кіні статузын алған. Минсуғ округына (уезді) 4 волость кірген: Томск губерниязының Куснецк округынаң пирілген Минсуғ, Ағбан, Новосёловскай. Округха ідӧк Курагин волозы паза ӱстӱнзархы Кимнің Сус волозы кіргеннер.

1823 чылда городта 787 кізі чуртаан, оларның аразында 156 ызығдағы кізі[5]. Минсуғ офицерлер-декабристтернің ыстырған чирі полған.

Ким губерниязының ӱстӱнзархы чиріндегі 1830 — 1840 чыллардағы «Алтын лихорадка» городты тірілдірібіскен. Чон саны ӧс сыххан: 1823 чылдаң сығара 1851 чылға теере ол 2,5 хати ӧс парған (800-тең 2 муң кізее), 1851 чылдаң сығара 1897 чылға теере — пис хати (10,2 муң кізее читіре). Алтын аныҷан промышленность тилізінең паза Минсуғ ойымында чон саны хозылғаннаң город аал хонии регионының ӧӧн инфрастурктуралығ садығ паза культура кіні полыбысхан.

1898 чылда Ким губерниязының Минсуғ уездінің устағ-пастаа кіні полыбысхан (1925 чылға теере).

1925 чылның улуғ хырлас айында город Минсуғ округының кіні — 1925—1930 чылларға теере полған Сибирь крайының (кіні Новосибирск) устағ-пастаа паза чирі хоостыра единицазы. Округха 6 аймах кірген: Ағбан, Пии, Ермаков, Инринскай, Каратуз, Карагин, Минсуғ, Усинскай. 1930 чылның от айының 30-ҷы кӱнінде Минсуғ округы, СССР-ның пасха округтары чіли, чох иділген. Аның аймахтары Кидеркі Сибирь крайының холына кіргеннер, кіні Новосибирскте полған. 1934 чыл тоозылчатханда, Кидеркі Сибирь крайынаң Хызылчар крайына кірген городтар паза аймахтар сыхханнар. 1942 чылның сілкер айының 11-ҷі кӱнінде Минсуғ край холындағы город статустығ пол парған[6].

Флаг паза герб

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Минсуғның официальнай танығлары городтың Депуттар чӧбінің 24.12.2020 сыххан 37-219р № чарадиинаң алылғаннар. Россия Федерациязының 13284 № Хазна геральдика реестріне кирілгеннер.

Герб[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Минсуғ городтың амғы гербі 1854 чылның улуғ хырлас айының 1-ғы кӱнінде тархын гербіне тӧстеніп тимнелген. Амғы герб піди чарыдылча: «Кӧгілбей чазыҷа алтын ат пасча».

Хуйах ікі тиң чардыхха пӧлілік, ӱстӱндегі чардығында Ким губерниязының гербі кӧзіділік («Хызыл хуйахта кӧгілбей харахтығ паза хара тырғахтығ, оң азаанда алтын кӱрҷектіг, сол азаанда андағох орғахтығ алтын ала парыс»), алтында — кӧгілбей чазыда чӱгӱрчеткен ат. Хуйах алтын город короназынаң чазалых.

Ат — чӧріс, тиліс, сын нанҷы паза ізестіг полысчы тании. Кӧгілбей ӧң — сабланыс, суғ паза тигір тании. Алтын (сарығ ӧң) — ис-пай, пик чуртас, кӱн ӧӧнің тании.

Флаг[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Город флагы — кӧні пулуңнығ ікі сарилығ кӧк чалама (узуны паза чалбаа 2х3). Ортызына флагтың ағазына хаалапчатхан гербтегі сарығ ӧңніг ат.

География паза климат

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
Ӧӧн статья: Хакас-Минсуғ ойымы

Минсуғ Хызылчар крайының ӱстӱнзархы чардығында, Арығ-чазы Минсуғ ойымының ортызында, Ким суғның оң хазында турча. Крайның ӱстӱнзархы чардығында иң килкім муниципальнай пӱдіс полча. Край кіні, Хызылчарға читіре — 450 км. Чирнің улии — 60 500 муң м². Минсуғ Ким суғның Минусинскай азырығының ікі хазында турча. Азырых городты иргі, XIX чӱс чылдағы Сибирь городы кӧрімніг, паза наа, амғы тустағы кӧп хадыллығ туралығ кічіг районнарға чарча. Городтың тархын сарина чир-чайаан чардыхтары кірчелер.

Минсуғда чайғы узун арах паза чылығ поладыр, наңмыр читкіҷе чаап парадыр[7]

1970 чылларда Хызылчар паза Сойан-Сус водохранилищелері пӱдіріл парғанда, Минсуғ ойымындағы климат, крайның прай ӱстӱнзархы чардығында чіли, алыс сыххан, пу арада сыхтығ пол сыххан.

Минсуғ климады
Показатель Кӱр. Аз. Кӧрік Хос. Сілкер Хандых От Орғ. Ӱрт. Чар. Кіч хыр. Улуғ хыр. Чыл
Иң улуғ , °C 6,7 9,6 24,2 33,0 37,7 38,2 39,3 37,7 35,2 25,8 16,1 7,0 39,3
Ортын улии, °C −11,2 −7,4 1,5 11,6 20,0 24,9 27,1 24,5 17,4 8,9 −1,7 −9,1 8,9
Ортын кии, °C −17,6 −15,3 −5,9 4,0 11,9 17,4 20,0 17,0 10,0 2,5 −6,9 −14,5 1,9
Ортын кічии, °C −23,1 −21,8 −12,5 −2,5 4,2 10,3 13,4 10,5 4,1 −2,4 −11,4 −19,7 −4,2
Иң кічии, °C −52,2 −50,3 −46,7 −32,3 −10,9 −3,5 2,7 −2,8 −11,5 −24 −42,9 −49,4 −52,2
Хар-наңмырлар нормазы, мм 9 7 7 18 33 62 67 64 46 25 14 11 362
Источник: Погода и Климат

Час хуры

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Минсуғ город, Хызылчар крайы паза Хакас Республика чіли, чоннар аразындағы стандартча Хызылчар тузы таныхталчатхан час хурында орныхча. UTC +7:00 чылдырылча. Москваның тузынаң час хуры +4 часха чылдырылых паза Россияда MSK+4 чіли таныхталча.

Чон

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
Чон саны
1856[8]189719141926[9]1931[10]1939[11]
2200↗10 231↗15 000↗20 400↘19 900↗31 354
1959[12]1967[13]1970[14]1979[15]1982[16]1986[17]
↗38 318↗42 000↘40 763↗56 237↗65 000↗71 000
1987[18]1989[19]1992[20]1996[21]1998[22]2000[23]
↗72 000↗72 942↗74 400↘73 800→73 800↘71 800
2001[24]2002[25]2003[26]2005[27]2006[28]2007[29]
↘70 000↗72 561↗72 600↘68 700↘67 400↘67 100
2008[30]2009[31]2010[32]2011[33]2012[34]2013[35]
↘66 800↘66 402↗71 170↗71 200↘70 111↘69 263
2014[36]2015[37]2016[38]2017[39]2018[40]2020[41]
↘68 867↘68 270↗68 309↗68 410↘68 007↘67 912
2021[42]
↗70 089
10 000
20 000
30 000
40 000
50 000
60 000
70 000
80 000
1897
1959
1986
1998
2005
2010
2015
2021

2020 чылдағы Тиксі Россиядағы чонны санға алар чӧрім пастыра, 2021 чылның чарыс айының 1-ғы кӱніне чуртағҷылар саны хоостыра город пілдістіг нимес (городты тапчаң оңдай чоғыл) орында Россия Федерациязының 1118[43] город аразында полған[44].

1820 чылларда ыстырған чон Минсуғ городтың чуртағҷылары аразында ікінҷі орында полғаннар. 1930—1940 чыллардағы репрессиялар, политика хоостыра миграциялар полғаны ӱчӱн, город чуртағҷылары Илбек Ада чаада ӱреен ӱчӱн, городтың 20 муңа тиңнелчеткен чоны 75-90 % алыс парған.

Демография

2001 чылда 1000 чуртағҷыға 10, 6 тӧреен кізі паза 18 ӱреен кізі киліскен.

Чоннар аймағы

1897 чылдағы чонны санға алған чӧрім хоостыра, Минсуғ Ким губерниязының ӱс килкім городтар аразында (ол санда Хызылчар паза Енисейск) иң мононациональнай город полған. Чуртағҷыларның 91,9 % орыстар полғаннар, 2,9 % — украинецтер, 1,8 % — «татарлар» (пу чонны санаан чӧрімҷе татарлар, хакастар, шорлар паза пасха чоннар алынҷа чарылбааннар)[45].

Депутаттар чӧбі

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Город чӧбінің VII хығыртии 2022 чылның пірге ӱн пиріс кӱнінде табылған. Аның санына 22 депутат кірген: 11 мажоритарнай системаҷа, 11 пропорция системазынҷа 5 % барьерінҷе[46]

Город чӧбінің пӱдізі
Партия Округтарҷа Изерісче Салтар
Единая Россия 11 6 17
КПРФ 0 2 2
Зеленые 0 1 1
ЛДПР 0 1 1
Справедливая Россия 0 1 1
11 11 22

Минсуғ городтың Депутаттар чӧбінің кнезі 2022 чылның чарыс айының 5-ҷі кӱнінең сығара —Лариса Ивановна Чумаченко.

Город пазы

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Город пазы — Минсуғ городтың пӧзік должностьтығ кізізі, устав хоостыра орындағы сурығларны пӧгерінде пос компетенциялығ, Минсуғ чирінде орындағы пос устанызынаң устапчатхан кізі. Город пазын Минсуғдағы Депутаттар чӧбі таапча.

  • Меркулов Дмитрий Николаевич. Город пазына табылған: 7 майда 2024 чылда[47]. Тоғызын апар сыххан: 8 майда 2024 чылда. Срок полномочий: 5 лет[48].

Город архитектуразы

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
Белова садығҷының туразы, амғы имнег колледжі

1844 чылда городты (аның алтынзархы чардығын) пӱдірҷең пастағы план алыл парған.

Городты архитектура саринаң Ким суғның азырығынаң ырах нимес пӱдірілген хадыллығ колокольня паза Спас Нерукотворнай тигірибінің куполы (1803—1813, 1904) чазапча. Тигіриб кистінде городтың Гостинодворскай тіп ӧӧн ачығы полған, аның ибіре ікі хадыллығ туралар пӱдірілік полғаннар. Мында Гостинай двор, садығ орыннары, казначейство кладовойлары, нинҷе-де тура, оларның санында садығҷы Белованың чурты (1854, городтағы пастағы тас здание) турғаннар.

Вильнернің туразы Минсуғның иргі кінінің архитектура ансамбльында алынҷа орында турча. Ирткен чӱс чылда историктер аның стильі «Сибирьдегі барокко» адал парған, тура, тізең, «Сибирьдегі Кічіг Хысхы ӧрге». Аның реставрациязы 2022 чылның ӱртӱн айында тоозыл парған[49]. Тыхтал парған Вильнернің туразында Минсуғдағы культура паза искусство колледжі орныхча[50].

Гражданскай чаада полған киректерні хумартхылап, городтағы орамалар Утро-Сентябрьскай, Тальскай, Манскай, Канскай, Ачинскай, Кравченко, Сургуладзе тіп адалғаннар.

Н. М. Мартьяновтың адынаң музей

1951 чылда городта партизаннар армиязының ӧӧн командирінің полысчызы П. Е. Щетинкинге хумартхы тас турғызылған.

Вильнернің туразы

Культура

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

2012 чылда Минсуғ Хызылчар крайының культура столицазы полған.

Театр
Театр афишазы. 18 февральда 1912 чылда. Ойын соонда ӱс час харааға теере теелбек. Хызылчардағы чир-суғ ӱгренҷең музейнің экспонады.

1882 чылда театр пірігізі тӧстел парған, амды ол Минсуғдағы драма театры полча[51]. Олох чылда А. Н. Островскийнің драмазынҷа «Без вины виноватые» тіп пастағы ойын турғызылған. Театрның тӧстегҷілері санында профессиональнай нимес режиссёр А. С. Широков полған. 1890 чылларда ыстырған Ф. Я. Конның пастаанаң, ӧӧнінде ӧрт ӱзірҷеңнер пірігізінің кӱзінең, здание пӱдірілген, ікінҷі хадылын театрға пирібіскеннер, пастағы хадылында ӧрт ӱзірҷеңңер частьы полған. Пу зданиеде амғы Минсуғдағы драма театры тоғынча (1920—1930 чылларда Совтеатр адалған).

Илбек Ада чаа чылларында немец войсколары Ставропольны холға кирчеткен туста Ставропольның драма театры Минсуғзар кӧзірілген[52]. Аймах чылларда театрда писательлер В. Г. Ян, С. В. Сартаков, режиссёрлар Л. Л. Оболенский, В. П. Пашнин, актёрлар И. П. Шмыков (труппада 1922 чылдаң сығара), Н. К. Гудзенко (труппада 1935 чылдаң сығара), А. Н. Венгржиновский, А. И. Ганчин, А. А. Гордон, А. В. Панин, А. В. Потылицын тоғынғаннар.

Театр тоғызының улуғ тоғыстар санында А. Н. Островскийнің «Василиса Мелентьева», А. К. Толстойның «Царь Фёдор Иоаннович», А. Корнейчуктың «Гибель эскадры», П. Проскуриннің «Судьба», Б. Васильевтің «В списках не значился…», А. Гельманның «Наедине со всеми», Э. Володарскийнің «Долги наши», В. Липатовтың «Любовь в Старо-Короткино», А. Галиевтің «Женщина на пристани», З. Станкуның «Вожак» ойыннары полғаннар.1980 чылларда мында пастағызын на Алексей Черкасовтың романы пастыра «Хмель» ойын турғызылған, хайзы 1986 чылда К. С. Станиславскийнің адынаң РСФСР-ның Хазна премиязынаң таныхтатхан (турғысхан В. П. Пашнин), ідӧк «Корни и листья» 2-ҷі ойыны.

Музейлер, галереялар, кӧзідіг заллары

Городтың ӧӧн чапсых орны — 1877 чылда тӧстелген Н. М. Мартьяновтың адынаң Минсуғдағы чир-суғ ӱгренҷең музей (Сибирьдегі иң иргі паза Ким губерниязында пастағы музей). Городта Декабристтер музейі, Минсуғдағы хоос картина галереязы паза «СССР-ның автомобильлері паза мототехниказы» музей пар.

Мемориаллар паза хумартхы тастар

1920—1930 чылларда Минсуғ крайның иң улуғ аал хонии кіні полыбысхан. Илбек Ада чаа тузында 4 муң азыра Минсуғ чуртағҷызы чаа чазызында чат халған. Городта политика репрессияларынаң ахталған чуртағҷылар парлар.

  • Лысуха тағдағы политика репрессияларына тартылған чонға хумартхы тас.

    Лысуха тағдағы политика репрессияларына тартылған чонға хумартхы тас.

  • Геология разведказының экспедициязының тоғынҷыларына— 1941-1945 чыллардағы Илбек Адалығ чааның араласчыларына хумартхы тас.

    Геология разведказының экспедициязының тоғынҷыларына— 1941-1945 чыллардағы Илбек Адалығ чааның араласчыларына хумартхы тас.

  • 1941-1945 чыллардағы Илбек Адалығ чааның араласчыларына хумартхы тас (Чиңіс ачығы)

    1941-1945 чыллардағы Илбек Адалығ чааның араласчыларына хумартхы тас (Чиңіс ачығы)

  • Чернобыльда паза пасха радиация саайларында ӱрееннерге хумартхы танығ

    Чернобыльда паза пасха радиация саайларында ӱрееннерге хумартхы танығ

Ӱгредіг

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

1935 чылда 2 № аал хонии профессиональнай училищезі азыл парған (1951 чылдаң сығара аал хонии механизациязы паза электрификациязы техникумы).

1947 чылның кічіг хырлас айының 24-ҷі кӱнінең сығара культпросветшкола азыл парған, соонаң ол культпросветучилище пол парған. Амғы туста Минсуғдағы культура паза искусство школазы полча.

1955 чылның ӱртӱн айында олған музыка школазы тоғын сыххан, 1968 чылда — олған хоос школазы.

1983 чылда имнег училищезі пол килген.

2000/2001 ӱгредіг чылына тиксі ӱгредіг учреждениелер саны 17 читкен. 2020 чылға, тізең, 13 чит парған[53].

2001 чылға Минсуғда 10 библиотека, 1 кинотеатр, 5 ортымах ӧнетін ӱгредіг заведениезі саналған.

В. П. Астафьевтің адынаң Хызылчардағы хазна ӱгретчілер университедінің филиалы паза Москвадағы электротехническай институттың пӧлии тоғынчалар.

Киртініс

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Минсуғда Орыс православнай тигірибтің Минсуғ епархиязының епархия кіні пар. 1940 чыллардаң сығара Минсуғда Спас-Преображение соборында служба хатап апарыл сыххан.

Спас-Преображение соборы — Минсуғ епархияның кафедральнай соборы
Баптисттернің суғда кіреске тӱзіргені, Минсуғ, 1907

2000 чылларда городтың наа чардығында святитель Пантелеимонның православие часовнязы чарыдылған.

Минсуғда Минсуғдағы паза Усинскай епископ устаандағы Россияның Сибирьдегі иргі киртініс (старообрядчество) тигіриб кіннерінің пірсі пар.

Евангелие киртінізі христианнарның (пятидесятниктер) орындағы «Церковь Прославления» киртініс пірігізі пар. Пастор М. В. Мугнецян.

Совет тузында городта Польшадаң паза Литвадаң ыстырған католиктер полғаннар.

Промышленность

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
  • «Электрокомплекс» ОАО — пӧлік вольттың вакуум выключательлерін сығарчатхан СССР-дағы пастағы предприятие. 2012 чылдаң сығара тоғынминча. 2022 чылға прай корпустары сайал парғаннар.
  • «Геотехноцентр» завод — нефтьтың паза газтың геология разведказын апарҷаң инновация тиріглерінің производствозы. 2000 чылларда продукциязы Иранзар паза США-зар парған. 2021 чылда тоғынмин сыххан. 2022 чыл соонзар тиріглерінің ӧӧң чардығы сайал парған.
  • Минсуғдағы кип-азах тікчең фабрика. Банкротха санал сыххан, производствозы тохтадылған.
  • Минсуғдағы пиво пызырҷаң завод «Минусинское» пивоны, минеральнай паза газтығ суғны сығарча.
  • Минсуғдағы ас-тамах компбинады выпускает печенье, пряник, торт паза пасха продукцияны сығарча.
  • Минсуғдағы кондитер фабриказы кондител чиизін сығарча.
  • «Туран» ит заводы —колбаса, деликатес, ветчина сығарча.
  • «АПГ „Минал“» ООО —ликёро паза араға промышленнозының заводы, хатап тоғын сыххан 2011 чылда. «Байкалфарм» ОАО холында. 2013 чылдаң сығара тоғынмин сыххан.
  • «Молоко» ОАО — сӱт промышленнозының перерабатывающай предприятиезі.

Городта ідӧк 100 азыра ниик, ағас паза чиис промышленнозынҷа кічіг паза ортымах предприятие пар.

Сервис

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

4 гостиница/отель, 24 апартамент/квартира варианты.

68 ресторан паза кафе.

Туризм

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Минсуғ аймағы Хызылчар крайының ӱстӱнзархы чардығында Минсуғ ойымында орныхча паза туристтернің саблығ регионы полча. Аның чиріне Ким суғның хазы, Хызылчардағы водохранилищее ахчатхан Туба суғның ідізінің чардығы паза Туба заливі кірчелер. Ідӧк хазыхты пиктепчеткен суунаң сабланчатхан Тағыр кӧл паза кізілернің хынған Улуғ паза Кічіг Кызыкуль кӧллері парлар, оларның хазында аймах турбазалар паза аалчылар туралары орныхчалар. Минсуғ аймаандағы тынағ базалары туристтерге тынанҷаң прай оңдайларны пирчелер: суғдағы паза аның хазындағы тынағны, палыхтирын.

Минсуғдаң 191 км оортах Ағбан — Кызыл автомобильлер чолында чоннар аразындағы тағлығ туризмнің «Еркаги» чир-чайаан кіні орныхча. Ағаа читіре автомобильнең 2 ч 41 пағат парарға кирек.

Минсуғдаң Саяногорскха читіре трассаҷа чолы 93 км тиңнелче. Ол туристтерні Сойан-Сус водохранилищезінзер паза Сойан-Сус ГЭС-сар ағылчатхан чол полча. Машиналығ чол тузы 1:25 чит парча.

Минсуғдаң 5 км оортах чирде саналығ чылҷаң «Шишкин Лог» база пар, спорт кӧрімнерінең айғасчаң орын полча.

Транспорт

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
Минсуғзар кірчеткен орындағы хумартхы тас
Ким суғның азырығы кизіре Ӧӧн тахта
Тимір чол

Минсуғ хыринда (12 км оортах, Зелёный Бор пос.) Ағбан—Тайшет тимір чол линиязының Минсуғ станция («Трасса Мужества», Ӱстӱнзархы Сибирь магистральының кизегі) пар, ол чолҷа Хызылчарға читіре паза нандыра пассажирлер палғалызы апарылча. Кӱннің сай Ағбан-Хызылчар табырах поезд чӧрче. Ідӧк кӱннін сай маршрутча Ағбан— Кошурниково электропоезд чӧрче. 2014 чылға теере Ағбан—Иркутск поезд чӧрген.

Автомобиль

Ағбан — Минсуғ аразы трассаҷа 26 км тиңнелче. Автомобильнең ол чол аразын 0:17 иртібізерге чарир. Минсуғ — Красноярск аразы трассаҷа — 434 км. (Автомобильліг парчатхан тузы — 4:11). Минсуғ — Кызыл аразы трассаҷа 371 км тиңнелче. (Автомобильліг парчатхан тузы — 3:29). Минсуғҷа Р 257 «Енисей» Хызылчар — Ағбан — Кызыл автомобильлер чолы иртче (аның алнында Ағбаннаң Кызылны піріктірген Усинскай тракт). Городта регион синіндегі ікі чол пасталча: Минсуғ — Беллык — Новосёлово (паромҷа), Краснотуранск паза Идриское аймахтар кіннерінзер кірче паза Минсуғ — Курагин — Кускун автомобильлер чолы, хайзы Р 255 «Сибирь» чолға сыхча. Город ибіре чол пар.

Крайның паза Хакасияның городтарынаң паза аймах кіннерінең автомобильлер палғалызы пар: Ағбаннаң, Харатаснаң, Саяногорскнаң, Шушенскайнаң, Курагин посёлокнаң, Каратузскай паза Ермаковскайнаң. Городтың иргі чардығында автовокзал пар, аннаң кӱннің сай Хызылчарзар, Томсксар, Кызылзар автобустар сыхчалар.

1950 паза 1960 чылларда Минсуғны «шофёрлар городы» тіп адаҷаңңар. Тоғынчатхан улустың улуғ чардығы автопогрузкаларда істенгеннер, Сибирьнің ӱстӱнзархы чардығын Туванаң палғалыстырчатхан Усинскай трактты кирек синде тударында араласханнар. 1990 чылларның ортызына теере Минсуғда 15 автомобильлер предприятиезі тоғынған.

Суғ

Аның алнында полған килкім судоходство 1997 чылда чох иділген, ол Сойан-Сус ГЭС-тың пӱдіриинең палғалыстығ пол парған: Минсуғ протоказы соол парғанда, судоходство тохтадылған. 1990 чыллар ортызына теере Минсуғ — Ағбан, Минсуғ — Хызылчар (Шумиха) паза Минсуғ — Саяногорск (Сизая) кӧні пассажирлер палғалызы полған.

Ағбан портынҷа амғы туста Хызылчардағы водохранилищеҷе Дивногорскха читіре суғҷа пар килерге чарир.

Кии

Кии палғалызы гражданскай чоннар аразындағы Ағбан аэропорт пастыра иділче. Хызылчарзар, Новосибирсксер, Иркусксар, Москвазар, Норильсксер учух парыбызар оңдай пар. 1980 чылларда Минсуғ хыринда учухчаң паза инҷең полоса кирілгеннең, 1984 чылның кічіг хырлас айының 15-ҷі кӱнінең сығара тӧреміл Хызылчар —Ағбан чолҷа авиапалғалыс иділҷең. 1990 чыллар пасталчатханда, аэропорт чабыл парған, аның орнында Минсуғның Наа город сыырады азылған.

Экология

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

2010 чыллар соонзар[54] городта ыстың ӱчӱн экология сурии аал полыбысхан, анзы город чуртағҷылары ниик хара таснаң тузаланчатханынаң палғалыстығ полған. Чарытхынаң паза газнаң тураларны чылыдары чуртағҷыларның кӧп сабазына аарлығ. Чарытхынаң тураларны чылыдар ӱчӱн, ідӧк городтың чарытхы палғалызын нааҷылирға киректелче[55].

СМИ-лар

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Минсуғдағы пастағы типография 1888 чылда азылған. 1906 чылда Минсуғда «Телеграф и почта» тіп пастағы газета чарыхха сыххан (1917 чылға теере Минсуғда нинҷе-нинҷе газета чарыхха сығарылған, ол санда, «Минусинский край» паза «Минусинский листок»). 1917 чылда РСДРП-ның Минсуғдағы комитеді «Товарищ» газетаны сығарған. РедакторыД. С. Русин полған[56].

Амтуста городта сығарылчалар паза кӧзіділчелер:

  • «Надежда и мы» газета,
  • «Власть труда» газета ( 1922 чылның хосхар айының 24-ҷі кӱнінең сығара сыхча. 1 номер тиражы — 600 экземпляр. 1962 чылдаң сығара «Искра Ильича» адалып сыххан. 1985 чылда аның тиражы 22 000 экземплярға читкен),
  • «Неделя о главном» газета,
  • Минсуғдағы кіщі холындағы телекомпания «М23» («РенТВ-Саяны»),
  • «ТОН» искіріг программазы
  • Минсуғдағы город сайты «Среда 24».
  • Минсуғдағы хабарлар порталы «Взгляд Инфо».
Радиостанциялар
  • 87,5 FM — Шоколад Радио
  • 88,0 FM — Рекорд Радио
  • 88,8 FM — Пи FM Радио
  • 90,2 FM — Такси FM
  • 103,2 FM — Новое Радио
  • 105,0 FM — Comedy Radio
  • 107,9 FM — Радио России / ГТРК Красноярск

Спорт

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

«Строитель» паза «Электрон» стадионнар парлар.

Минсуғдағы иң саблығ спорт кӧрімі — дзюдо. Ідӧк бокснаң, грек-рим кӱрезінең, ниик атлетиканаң, аал атлетиканаң, велоспортнаң, хоос гимнастиказынаң, футболнаң, волейболнаң, хоккейнең, спорт ориентированиезінең, киокушинкай каратенең, тхэквондонаң, кендонаң, регбинең айғасчалар.

2009 чылда городта дзюдоҷа олимп резервінің ӧнетін олған-саарбах школазы тоғынған.

Ниик атлетикаҷа олимп резервінің олған-саарбах школазы тоғынча.

«МЦ „Защитник“» МБУ-да 2014 чылдаң сығара скейт-парк пар, муниципальнай флагман программазы тоғынча Х-Спорт Минусинск, Паркур (parkour), Фриран (Free running), Трикинг (tricking), BMX (Freestyle BMX).

1986 чылның азығ айының 3-ҷі кӱнінең сығара кӧрік айының 9-ҷы кӱніне теере Минсуғда СССР чоннарының VI хысхы спартакиадазы ирткен.

Город-харындастар

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
  • Флаг России Норильск, Хызылчар крайы[57]

Помидор кӱні

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Минсуғ помидорының кӱні — 2004 чылдаң сығара таныхталчатхан Минсуғның паза Минсуғ аймааның кибірліг ӱлӱкӱні, чайғыда иртче. Пу кӱнде концерт, карнавал чӧрізі, чахайахтар кӧзідии иртче, ӱӱчіктегі тамах паза чахайахтар проспекттері паза улуғ аал хонии ярмарказы тоғынча. Минсуғ помидорының кӱнінің халғанҷы чардығында иң чоон помидор марығның чинісчізін сыйыхтапчалар. Чыл сай марығда пір чӱс азыра кізі араласча. 2005 чылдаң сығара чиңісчее автомобиль сыйлалча, аны спонсорлар ахчазына алчалар. Ӱлӱкӱннің кӧрігҷілер саны 10 азыра кізее чит парча[58].

2011 чылдағы иң чоон помидорның кӧдірімі 2146 г читкен[59]. 2021 чылда аннаң даа килкім помидор ӧскірілген. Томаттың кӧдірімі 2270 г читкен. Кибірли ӱлӱкӱннің халғанҷы чардығында иң чоон помидорларны ӧскір салған кізілер сыйыхтатханнар[58].

Минсуғдағы инвестиция форумы (МИФ)

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

МИФ — 2018 чылдағ сығара иртірілчеткен мероприятие. Форум хоостыра, Минсуғ городтың чирін тилідерінҷе социальнай паза экономика сурығларын чуртасха кирер пӧгіннең, бизнес кізілерінең 30 азыра чӧптезіг иділген.

МИФ 2022

2022 чылның орғах айының 19-ҷы кӱнінде Минсуғда Минсуғ помидорының кӱнінде V Минсуғдағы инвестиция форумы (МИФ`22) ирткен.

Форумда 300 кізі, регионның ӱлгӱ орагннарының, улуғ предприятиелер паза пірігістер, Минсуғның паза крайның ӱстӱнзархы чардығындағы бизнес кізілері, идінҷіктер паза коммерциялығ нимес пірігістер, городтың чииттері, аналитиктер паза эксперттер, араласханнар. Пайрамнығ форумда пастағызын на Чииттер площадказы тоғын сыххан, хайзында городтың школа паза СУЗ-тарның кізілері ӧткін араласханнар.

Форумның ӧӧн темалары полғаннар: Крайның ӱстӱнзархы чардығының экономика тилізінің сидіксіністері, экономика тилізінің чоллары, туризм тилізі паза Минсуғны «Сойан кольцозына» кирері, финанстар пічии, кадрлар сурии паза чииттерге тоғыста тиліҷең оңдайлар табары, амғы туста чииттернің тилізі, амғы городтың тилізіндегі кізі ресурзының тузазы.

Первухин Андрей Олегович — Глава Минусинска на МИФ 2022

2022 чылның орғах айының 19-ҷы кӱнінде ирткен форумның материаллары хоостыра, крайның ӱстӱнзархы чардығында экономика паза туризм комплекзі тилізінҷе оргкомитет мындағ чарадығлар алған:

«Крайның ӱстӱнзархы чардығында чииттер тилізінің чолы» кӧстегҷе

— Росмолодежь форум компанияларында чииттерні аралазарға кӧӧктірерге паза, проект киректеріне паза проекттерні Хызылчар крайының паза Минсуғ городтың чирлерінде чуртасха кирер пӧгіннең, инвестицияларны тартары. — Резюмеге волонтерның компетенция пастпортын тимнирі паза кирері.

— Ӱгренҷілер аразында финанстар пічиин кӧдірері.

— Тоғынчатхан чииттерні программаларға тартары

МИФ 2022

«Хызылчар крайының ӱстӱнзархы чардығының чирлерінде экономика тилізінің чоллары» кӧстегҷе

— Иртірілчеткен паза ас-тамах туризмін, турист-рекреация зоналарының инфраструктуразын Хызылчар крайының ӱстӱнзархы чардығының чирінде тилідері.

— Чир-чайаан паза климат оңдайларын санға алып, агропромышленнай комплекстің тилізіне инвестицияларны тартары.

— Крайның ӱстӱнзархы чардығының экономиказының тилізінде аал хониин кӧдірері.

Хызылчар крайының ӱстӱнзархы чардығының чирлерінде туризмнің тиліс чолын табары паза сидік сурығларын пӧгері» кӧстегҷе

— Хызылчар крайында «аал туризмін» тилідер пӧгіннең гранттар хабазиин тартары.

— Хызылчар крайының турист-рекреация чир кластерінің араласчыларының хазна полызиинаң тузаланары.

— Культура паза тархын туризмі чіли Минсуғ городтың музей комплекзінің тиліс концепциязын тимнирі.

— Туризм киреенде чоннар аразындағы партнерство инвестиция оңдайларын тартары.

— Хазыхтаң уйан кізілерге турист маршруттарын пӱдірер ӱчӱн, Минсуғның паза Хызылчар крайының ӱстӱнзархы чардығының инфраструктуразының тилізі.

Минсуғдаң палғалыстығ саблығ кізілер

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Минсуғзар 11 декабрист, писатель паза фельетонист Александр Амфитеатров, В. И. Лениннің чағын кізілері Е. Д. Стасова, Л. Б. Каменев, И. Смилга ыстырғаннар.

Минсуғда тӧрееннер паза чуртааннар СССР-ның палғалыс наркомы паза РККА-ның вооружениелер пастығы Иннокентий Халепский, писатель Александр Бушков, опера ырҷызы Любовь Попова, 2013 чылдағы ырахха атыхчаң тилекей чемпионы Александр Меньков, саблығ актёр Виктор Хориняк.

Минсуғда чуртааннар паза істенгеннер архиепископ Минусинскай паза Усинскай Димитрий (Вологодский), СССР-ның наукалар академиязының член-корреспонденті историк А. И. Яковлев, писательлер Василий Ян, Алексей Черкасов, Сергей Сартаков, Роман Сенчин, Сергей Круглов, саблығ киноактёрлар Леонид Оболенский паза Андрей Панин, театр режиссёры Валерий Пашнин, киртініс кізізі Виссарион, геолог паза краевед Владимир Ковалёв, Минсуғ театрының тӧстегҷізі Николай Ярцев, саблығ политиктер Анатолий Кекин паза Михаил Зенченко.

Минсуғ литература паза искусство тоғыстарында

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
  • Поляк А. Ф. Оссендовскийнің «И звери, и люди, и боги» (1922) мемуарында. Анда Сибирьҷе паза Монголияҷа чорығы чарыдылча. Россияда кинде пастағызын на 1994 чылда чарыхха сыххан.
  • И. Ильфтің паза Е. Петровтың «Золотой теленок» романында «лейтенант Шмидттің ооллары» аразында Россияның чирі пӧлілчеткен сценада «малоразработанный Минусинск» чоохталча.
  • А. Н. Черкасовтың «Хмель» романында (1963: трилогия «Сказание о людях тайги») киректер кизекти Минсуғда (Вильнернің туразында, дюнадағы имҷі Иван Гриваның чуртында, Минсуғ азырығының хазында), Тағыр олтырығында, Белая Еланьда, Кічіг Минсуғда 1870 паза 1910 чыллар аразында иртчелер[60]. А. Н. Черкасовтың романына тӧстеніп[61], режиссёр Виктор Трегубович тӧрт час парчатхан «Хмель» хоос фильмін (1991, Ленфильм) суурыбысхан.
  • Спас-Преображенскай собор хыринда режиссёр Владимир Сарухановтың (М. Горькийнің адынаң киностудия, 1978) суурылған «Конец императора тайги» тіп хоос фильміндегі кизек.
  • Минсуғдағы драма театрының «Хмель» ойынында (В. П. Пашнина постановказы). Спектакль 1986 чылда К. С. Станиславскийнің адынаң РСФСР-ның Хазна сыйиина турысхан.
  • Минсуғдаң сыххан автор-режиссёр Юрий Афанасьев-Широковтың «Грех нераскаянный» хоос паза документальнай фильмінде (1992, Ленфильм). Фильмде 1930 — 1940 чыллардағы репрессияны кӧрген араласчыларның сағыста халғанына тӧстенче (https://www.youtube.com/watch?v=BCk0DKbmy34)[62]. Фильмнің «Минь-юса» киноэтюднаң узарадылча (1992)[63].
  • Р. В. Сенчиннің «Минус» (2001) повезінде хоос паза сын оңдайнаң 1990 чылларның ортызындағы тустың Сибирьдегі чииттер хонығынаңар чоох парча. Ол чыллардағы Минсуғ театрының істіндегі чуртазы кӧзіділче[64].
  • Олег Мазуриннің «В ходе ожесточенных боев» романында, «YAM Publishing» издательство (Саарбрюкен, Германия, 2012).

Минсуғ ады городтар картазында

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Минусинскай орама (Минсуғдаң пасха, анда орама суғ адынаң адалча) мындағ городтарда пар:

  • Москва,
  • Калининград,
  • Казань,
  • Самара,
  • Астрахань,
  • Улан-Удэ,
  • Чита,
  • Хабаровск,
  • Прокопьевск (Кемеров облазы),
  • Анжеро-Судженск (Кемеров облазы),
  • Ағбан,
  • Харатас (Хакас Республика),
  • Хызылчар,
  • Ужур (Хызылчар крайы),
  • Ачинск (Хызылчар крайы),
  • Канск (Хызылчар крайы),
  • Алматы (Казахстан),
  • Днепр (Украина),
  • Горловка.

Минусинскай переулок пар Пермьде, Иркутскта, Ужурда, Хабаровскта паза Днепрде. Астраханьда ӱс Минусинскай переулок пар.

Аарластығ кізілер

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Примечания

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
  1. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx
  2. ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года. На 1 октября 2021 года. Том 1. Численность и размещения населения (XLSX).
  3. ↑ Мурзаев Э. М. Тюркские географические названия. — М.: Изд. фирма «Восточная литература», 1996. — С. 225.
  4. ↑ Поспелов Е. М. Географические названия России: Топонимический словарь. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — 292.
  5. ↑ Минусинск // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  6. ↑ Ведомости Верховного Совета СССР. № 21 (180), 1942 г.
  7. ↑ Город Минусинск — Интернет-энциклопедии Красноярского края. my.krskstate.ru. Дата обращения: 1 Кӧрік айы 2022. Архивировано 1 Хосхар айы 2022 года.
  8. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  9. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  10. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  11. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_pop_39_3.php.
  12. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php.
  13. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  14. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php.
  15. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php.
  16. ↑ http://istmat.info/files/uploads/15623/narodnoe_hozyaystvo_sssr_1922-1982.pdf.
  17. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  18. ↑ https://www.webcitation.org/6ibsmTCzx.
  19. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php.
  20. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  21. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  22. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  23. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  24. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  25. ↑ http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls.
  26. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  27. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  28. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  29. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  30. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  31. ↑ http://www.gks.ru/bgd/regl/B09_109/IssWWW.exe/Stg/d01/tabl-21-09.xls.
  32. ↑ http://krasstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/krasstat/resources/20d7bd804eba60379580f5263284271d/1.10.xlsx.
  33. ↑ http://www.MojGorod.ru/krsnjar_kraj/minusinsk/index.html.
  34. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar.
  35. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar.
  36. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar.
  37. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar.
  38. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar.
  39. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar.
  40. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar.
  41. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar.
  42. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx.
  43. ↑ с учётом городов Крыма
  44. ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX).
  45. ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей. www.demoscope.ru. Дата обращения: 4 Кӱрген айы 2020. Архивировано 4 Орғах айы 2020 года.
  46. ↑ Центральная избирательная комиссия Российской Федерации. www.krasnoyarsk.vybory.izbirkom.ru. Дата обращения: 8 Сілкер айы 2021. Архивировано 10 Сілкер айы 2021 года.
  47. ↑ В Минусинске выбрали главу города - уроженца Хакасии. Шанс (7 Сілкер айы 2024).
  48. ↑ Глава города. Официальный сайт муниципального образования город Минусинск (8 Сілкер айы 2024).
  49. ↑ Управление пресс-службы Губернатора и Правительства Красноярского края. Александр Усс посетил открывшийся после реконструкции дом Вильнера в Минусинске. Официальный портал Красноярского края (20 Ӱртӱн айы 2022).
  50. ↑ Реставрация дома Вильнера завершена. Официальный сайт муниципального образования город Минусинск (20 Ӱртӱн айы 2022).
  51. ↑ Минусинский драматический театр www.mdrama.ru. mdrama. Дата обращения: 4 Кӱрген айы 2020. Архивировано 27 Улуғ хырлас айы 2019 года.
  52. ↑ 20 августа 1943 года. www.stavarhiv.ru. Дата обращения: 4 Кӱрген айы 2020. Архивировано 13 От айы 2019 года.
  53. ↑ Общеобразовательные учреждения города Минусинска. Официальный сайт муниципального образования город Минусинск (1 Азығ айы 2020).
  54. ↑ Плохая экология Минусинска устала от бесконечных разговоров Архивная копия от 26 Кӱрген айы 2022 на Wayback Machine Среда 24, 8.02.2018
  55. ↑ «Скоро кто-то ляжет на рельсы». Дети из Сибири просят Путина спасти их от дыма Архивная копия от 26 Кӱрген айы 2022 на Wayback Machine Радио Свобода, 26.01.2022
  56. ↑ газета «Красноярский рабочий». 14 мая 2004 года.
  57. ↑ Красноярский край. Города Норильск и Минусинск станут побратимами. ИА REGNUM. Дата обращения: 4 Кӱрген айы 2020. Архивировано 28 Чарыс айы 2019 года.
  58. ↑ 1 2 День минусинского помидора — Интернет-энциклопедии Красноярского края. my.krskstate.ru. Дата обращения: 1 Кӧрік айы 2022. Архивировано 18 Ӱртӱн айы 2015 года.
  59. ↑ День минусинского помидора. newslab.ru. Дата обращения: 4 Кӱрген айы 2020. Архивировано 24 Чарыс айы 2018 года.
  60. ↑ Хмель: Сказания о людях тайги. — Том. 1 (послесловие Л. Якимовой). — Красноярск: Краснояр. книжное изд-во, 1984. — С. 321—326, 428, 429, 452,455,462, 480, 482, 486, 491, 502, 503.
  61. ↑ <Статья> // Искусство кино. — 1993. — № 10. — С. 41.
  62. ↑ Интервью автора о фильме «Грех нераскаянный» (1992). https://www.youtube.com/watch?v=W4RDM9moE20&t=7s Архивная копия от 15 От айы 2021 на Wayback Machine
  63. ↑ Минь-юса
  64. ↑ Минус: Повесть. — М.: ЭКСМО-Пресс, 2002.
  65. ↑ Энциклопедия «Хакасия» (Хакасско-Минусинская котловина) / В. С. Яблонский. — А.: Хак. Кн. Изд-во В. М. Торосова, 2022. — Т. 5. — С. 158. — 496 с. — ISBN 978-5-7091-1003-8.

Литература

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
  • Латкин Н. В. Минусинск // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Ватин В. А. Город Минусинск. — Минусинск, 1922.
  • Памятные места Минусинска. Краткий путеводитель. — Красноярск: Краснояр. книжное издательство, 1970
  • Гнедовский Б. В., Добровольская Э. Д. раздел «В старом Минусинске» в книге «Вверх по Енисею». — М.: Искусство, 1980.
  • Ковалёв В. А., Ермолаева Л. Н., Шадрина И. Е. Минусинск — Красноярск: Краснояр. книжное издательство, 1986
  • Гордость земли Минусинской. — Красноярск, 2001. — 352 с.
  • Энциклопедия Красноярского края. Юг. — Красноярск: Издательство «Буква С», 2008. — 592 с.

Ссылкалар

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
Алған орны - https://kjh.ruwiki.ru/w/index.php?title=Минсуғ&oldid=87200