Кадышев, Семён Прокопьевич
| Семён Прокопьевич Кадышев | |
|---|---|
| Файл:Кадышев.JPG | |
| Тӧреен кӱні | 1885 |
| Тӧреен чирі | |
| Ӱреен кӱні | 30 хандых айы 1977 (91 год) |
| Хазна | |
| Айғасчатхан кирее | рассказчик, фольклорист, писатель |
| Сыйыхтар паза премиялар |
 |
Ка́дышев, Семён Прокопьевич (1885, Ким губерниязындағы Ачинск уездiнің Хызылларның чазы устанызының Тарчы аалы — 1977, хайҷы, нымахчы, тахпахчы, СССР-ның Писательлер пірігізінің араласчызы (1954).
Чуртас чолы
Кӧп палалығ сӧбіреде тӧреен. Пабазы аңҷы полған, алыптығ нымахтар ысчаң. Хайлирға пабазынаң ӱгреніп алған. Кадышевтер роды нымахчыларнаң, хайҷыларнаң, хакас кӧг тиріглерінең -чатханнаң паза [[хомыс|хомыснаң] - чахсы ойнаанынаң сабланған.
С. П. Кадышев отыс азыра алыптығ нымах, онарлап кип-чоох, нымах пілген. «Албынҷы» паза «Ах ойаттығ Алып - Хан» тіп пастағы алыптығ нымахтары XX чӱс чылның 50 чылларында чарыхха сығарылғаннар. 1954 чылда С. П. Кадышев хакас чонның пазылбин пӱткен чайаачызының істезігҷілері аразында пурнада СССР-ның Писательлер пірігізінің араласчызы полыбысхан. Аның нымахтар ысчатханын Азиядағы паза Африкадағы писательлер 1958 чылда Ташкентте ирткен чыылығда искеннер. 1960 чылда ол Москвада ирткен Іскеркі тіллер істезігчілерінің 25-ҷі конгрезінде чон алнына сыххан. С.П. Кадышев «Хайҷының тахпахтары» (1962), «Саблығ чол» (1965) кинделер пас салған.
Албынҷы», «Алып хан» (1951), «Алтын Арығ», «Хан Кичегей», «Ай Хууҷин» (1958), «Ах Чібек Арығ» (1968), «Кӧк Хан» (1974) паза пасхалары чарыхха сығарылғаннар. Хайзы чайаачы тоғыстары нинҷе-нинҷе хати чарых кӧргеннер. XX чӱс чылларның 50-70 чылларында аймах паза область синінде ирткен хайҷылар марығларында С.П. Кадышев лауреат дипломнарын паза даа пасха сыйыхтарны алчаң. Наука конференцияларында тӧреміл араласчаң. Аның толдырылған аймах фольклор жанрлары пазыл парғаннар.
Кӧп чыллар Чоохчыл аалында чуртаан. Ырҷыларнаң, композиторларнаң, ученайларнаң, кибелісчілернең пик палғалыс тутхан. 1965 чылда ««Аарлас тании» орденнең», ідӧк ««Наа чирлерні тузаланғаны ӱчӱн» медальнаң», РСФСР-ның Ӧӧркі Чӧбі Президиумының аарластығ пічиинең сыйыхтатхан.
Хумартхы
- Чоохчыл аалда чуртаан туразында хайҷы музейі азылған.
- С.П. Кадышевтің адынаң Хакасиядағы культура паза чон чайаачызы кіні паза Ағбан городтың орамаларының пірсі адал парған.
- Чоннар аразындағы тӱрк культуразының пірігізі ((ТЮРКСОЙ)) 2015 чылны саблығ хакас хайҷы - Семёна Кадышевтің адынаң - чарлабысхан. Семён Прокопьевич Кадышевтің тӧрееннең пеер 130 чыл толчатханына чарыдып, чоннар аразындағы ТЮРКСОЙ медаль тӧстелген.
Литература
- «Албынжи», пер. поэта И. Кычакова. Абакан, 1951;
- Алыптыг нымахтар. Абакан, 1951;
- Кенель А. А. Семен Кадышев. Абакан, 1951;
- Танеева Т. Г. Хакасский хайджи С. П. Кадышев (к 80-летию со дня рождения) // Уч. зап., вып. XI. Абакан, 1965;
- Она же. Исполнительское мастерство С. П. Кадышева//Там же и др.;
- Стоянов А. К. Искусство хакасских хайджи // Алтын-Арыг. Хакасский героический эпос. М., Наука, 1988.
- Майногашева В. Е. Кадышев Семен Прокопьевич. — Энциклопедия Республики Хакасия. Т.1. Абакан, 2007.