Добров, Макар Константинович

Рувики тiп сайттаң
Макар Константинович Добров
ДОБРОВ МАКАР - ХАЙДЖИ И ПОЭТ.jpg
Тӧреен кӱні 1903({{padleft:1903|4|0}})
Тӧреен чирі Ӧӧк пилтірі, Хакас Республика, Россия империязы
Ӱреен кӱні 21 от айы 1969({{padleft:1969|4|0}}-{{padleft:7|2|0}}-{{padleft:21|2|0}})
Ӱреен чирі Хакас автоном облазы, СССР
Айғасчатхан кирее хайҷы, кибелісчі
Супруга Доброва Елена Константиновна
Палалары Доброва Галина Макаровна (РСФСР-ның школазының саблығ ӱгретчізі)

Макар Константинович Добров (1903, Ӧӧк пилтірі[d], Хакас Республика, Россия империязы[d]21 от айы 1969, Хакас автоном облазы, Хызылчар крайы[d]) — хайҷы, нымахчы, кибелісчі. СССР-ның Писательлер пірігізінің кізізі.

Макар Добров чох-чоос Унас Добровтың сӧбірезінде 1903 чылда[1] тӧреен, А. С. Нилоговтың істезіглері хоостыра, 1901 чылда[2]. Аалдағы пайларда мал хадарҷаң. Партизан полған. 1921—1922 чылларда аалда чох-чоостар комитедінең устаан. Мооспанаң (улуғ аалҷы) аар ағырып, 1925 чылда харах оды чох халған. Аны пілген кізілер чооғынаң, харах кӧрбинчеткені чапчаң хайынарға харығ полбаан.

1932 чылда Ағбанда «Хызыл Хакасия» артель тӧстеп алған. «Чиит кізі ағырығдаң кӱрезерге паза пасхазына хабазарға кӱс тапхан. Харах оды чох кізілер парын пілген: кем-де туған-чағыннарының холында чуртаан, кем-де чырғалларҷа паза тигірибтерҷе хол сунып чӧрген. Макар Добров харах оды чох кізілерні пос кӱзінең ахча тоғынарға кӧдірген. Харахтаң кинек 20-ҷе кізі „Хызыл Хакасия“ артельде істенген, арғамҷы ӱрҷең, щёткалар итчең. Ол туста кізілер чуртастың паза істеністің аар оңдайларына хоптанмаҷаңнар…» 1932 чылда Добров Хакасияның Харах чохтар пірігізінің чӧбінең устап сыххан[3].

«Макар Константинович тоғыстаң хыйа парбаан, — пасча Б. И. Балтер „Хакас чонының нымахтары“ издание чарыдиинда. Киндеге Добров искен кӧп произведениелер кіргеннер. — Ол Харах чохтар пірігізінің тоғызында ӧткін араласхан: Областьтағы Харах чохтар пірігізінің чӧбінің кнезі полған, анаң — харах чохтар артельінің кнезі, колхоз араласчызы паза селькор полған. Чонда Добровты хайҷы-нымахчы чіли чахсы пілгеннер. Ол ысхан нинҷе-де алыптығ нымах паза нымах, пазылып, чарыхха сығарылған. Добровтаң пазылған хакас чонның пазылбин пӱткен чайаачызының произведениелері Хакасияның тіл, литература паза тархын наука-істезігліг институдының чыындыларында хайраллалчалар»[4].

Хомыснаң ойнап, алыптығ нымахты ысчаң. Ортын чазында хайы чох пол парған, алыптығ нымахты ырлап ысчаң. 30-ча алыптығ нымах пілген, 14-ті пазылған. Иң саблығ алыптығ нымағы «Хызыл тӱлгӱ» полған, ол 1960 чылда чарыхха сыххан. Ідӧк ол ысхан «Ойрат-хан» версиязы паза пасхазы пазылғаннар[1].

Добровтың произведениелері XX чӱс чылның иліг чылларынаң сығара чарых кӧргеннер. Ол халыхтың культура мероприятиелерінде ӧткін араласхан. Ол санда, харындазы С. К. Добровтың пастаанаң. 1958 чылда чайғыда Хакасия Россияа піріккенінең 250 чыл толчатханына чарыдылған кӱннерде А. А. Кенельнің кӧӧне «Песня о братстве» композиция салылған. Анда кӧп хайҷылар араласханнар, ол санда С. П. Кадышев паза М. К. Добров — СССР-ның Писательлер пірігізінің ікі кізізі.

Библиография

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
  • Хакасские народные сказки. Абакан: Хакиздат, 1955.
  • Красная лисица. — Абакан: Хакасское книжное издательство, 1960.
  • Добров, Макар Константинович. Сказание о храбром Айдолае [Текст] / [записано от сказителя М. К. Доброва; пер. с хакас. И. Волобуевой]. — Абакан: Хакасское книжное издательство, 1962.
  • Хан Мирген. — Абакан: Хакасское книжное издательство, 1969.
  • РГАЛИ: Добров Макар Константинович, 1903 г. р., сказания, тахпахи, эпос.
  1. 1 2 Добров Макар Константинович // Энциклопедия Республики Хакасия : Т. 1 : А—Н / гл. ред. В. А. Кузьмин. — Красноярск: Поликор, 2007. — С. 182. — 5000 экз. — ISBN 978-5-91502-001-5.
  2. Найдена метрическая запись о крещении хакасского хайджи М. К. Доброва. Министерство культуры Республики Хакасия (24 Хосхар айы 2023). Дата обращения: 30 Хосхар айы 2025.
  3. Людмила Рогачёва Видеть душой Архивная копия от 5 Кӧрік айы 2018 на Wayback Machine // Хакасия. — 2017. — 12 апреля.
  4. Хакасские народные сказки. Абакан: Хакиздат, 1955. с. 138.
  • Б. Балтер. Предисловие / Хакасские народные сказки. — Абакан: Хакиздат, 1955. Переизд.: Хакасские народные сказки — Абакан: Хакасское отделение Красноярского книжного издательства, 1986.
  • Майногашева В. Е. Добров Макар Константинович. — Энциклопедия Республики Хакасия. Т. 1. — Абакан, 2007. — С. 182.
  • Анненко А. Н. М. К. Добров — хайджи и поэт. — Чатхан: история и современность. Материалы III Международного симпозиума. 30 июня — 4 июля 2007 г. — Абакан, 2007. С. 181—187.
  • Майногашева В. Е. Добров Макар Константинович. — Славные люди хакасского народа. — Абакан, 2010. С. 14.