Чатхан
Чатхан | |
---|---|
![]() Хайҷы Евгений Улугбашев чатханнаң хада | |
Классификация | Хыллығ кӧг тирии, хордофон |
Туған кӧг тиріглері | Цитра |
Чатхан (ідӧк чадыған) — хакас чонның кӧп хыллығ сиртіп ойналчатхан кӧг тирии. Пӱдізінең узун арах хараҷахха тӧӧй, ӧӧнінде тӱбі чох поладыр, ағаа хыллар тартылча.
Пурунғы туста кӧг тирии хузух ағазынаң алай харағайдаң ойылҷаң. Соонаң ағас чардыларын піріктіріп, тимнеп сыхханнар. Пурунғы чатханнар 3-4 хыллығ полҷаңнар. Олар ат хузурииның хылларынаң тимнелҷеңнер. Чатхан 14 тее хыллығ поладыр. Кибірли алты-читі тимір хылның алтына хазыхтар турғызылчалар, кӧӧн килістірiп алар ӱчӱн, оларны чылдыр чӧрерге кирек. Чатханнаң одырып ойнапчалар, аның пір пазы тізекке салылча, ікінҷі пазы чирге турғызылча. Чатханнаң оң холның салааларынаң хылларны тартып паза сиртіп ойнапчалар. Хазыхтарны сол холның салааларынаң чылдыр чӧрчелер.
Чатхан — хакас чонның пурунғы кибірліг кӧг тиріглерінің пірсі полча. Анынаң хайҷылар алыптығ нымахтар ысчатса, тахпахчылар тахпах-сарыннар толдырчатса, ойнапчалар. Ідӧк ансабльдағы паза оркестрдегі кӧг тирии чіли тузаланылча. Хакасияда «Чатхан: тархыны паза амғы тус» Чоннар аразындағы симпозиумнар иртірілче (2001 чылдаң сығара).
9 сентябрьда 2023 чылда «Чазы ӱннері» тіп пастағы чатханның фестиваль-марии ирткен.
14-15 июньда ирткен Тун пайрамда 161 кізі пір саңай чатхан ойынын кӧзіткен[1].
Кӧр. ідӧк
Алған орын
Литература
- А. Кенель. Народное музыкальное творчество хакасов. — Абакан, 1955.
- Стоянов А. О хакасском чатхане. — Абакан, 1996.
- В.Бутанаев, И. Бутанаева. Хакасский исторический фольклор. — Абакан, 2001.