Тадар Тис

Рувики тiп сайттаң
Аал
Тадар Тис
хак. Тадар Тис
54°13′47″ с. ш. 90°49′47″ в. д.GЯO
Хазна  Россия
Федерация субъекті Хакасия
Муниципальнай аймах Боград
Аал чирі Тадар Тис аал чӧбі
Тархын паза география
Тӧстелген 1763
Алнындағы аттар Тадар Тис, 1933 теере — Сухая Тесь
Кін пӧзии 426
Час хуры UTC+7:00
Чон
Чон
Чоннар орыстар, немецтер, хакастар
Хазна тiлi хакас, орыс
Сан идентификаторы
Телефон коды +7 39034
Почта индекзi 655340
ОКАТО коды 95215810001
ОКТМО коды 95615410101
ГКГН-дағы номер 0013549
Показать/скрыть карты
Тадар Тис (Россия)
Точка
Тадар Тис
Red pog.svg
Москва
Тадар Тис (Хакасия)
link={{{название}}}
{{{название}}}
Точка
Тадар Тис
Тадар Тис аалзар кірчеткен танығ.

Тадар Тис (орыс. Боград) — Россиядағы Хакасияның Боград аймаандағы аал, устағ-пастағ кіні. Тадар Тис аал чӧбінің кіні.

География

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Ағбан городтаң алтынзарыхсар 91 км аар, Хызылчарзар — 357 кс. Аал Тис суғның (Ким суғның сол азырығы) хазында турча. Иң чағын Сон тимір чол станциязына теере чолы 46 км.

Тархын

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Аал 1763 чылда тӧстелген, Тадар Тис аал адалған. 1925 чылда кӱскӱде революционер Я. Е. Боградтың адынаң Боград адал парған[2]. Пасха танығларҷа, аал Боград тіп адал сыххан 1933 чылның хандых айының 7-ҷі кӱнінде[3]. 1928 чылда Боградтың адынаң колхоз тӧстелген. Илбек Адалығ чаа тузында фронтха 407 аал чуртағҷызы парыбысхан.

Чон

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
Чон саны
1939[4]1959[5]1970[6]1979[7]1989[8]2002[9]
2274↗3082↗4381↗5078↗5262↘4691
20042010[10]2020[11]2021[12]
↗4862↘4670↘3710→3710
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1989
2021
Чоннар аймағы (2004 ч.)

Орыстар (90,3 %), немецтер (4,3 %), хакастар (1,8 %), азербайджаннар (1,0 %), татарлар (0,4 %) паза пасхазы.

Культура паза ӱгредіг

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Аалда ортымах школа, школа-интернат, олған музыка школазы, культура туразы, стадион пар. Илбек Ада чааның араласчыларына паза Я. Е. Боградха хумартхы тастар пӱдірілгеннер.

Боградтағы заказник

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Боградтағы хазна заказнигі 1963 чылда тӧстелген. Хара сынның[ru] ағастығ чазы хурында, тадар Тис аалның ӱстӱнзархы-іскеркі саринзар оортах орныхча. Аал чирінің улии 54 муң гектарға тиңнелче. Заказниктің ӧӧн пӧгіні — хысхыда пу чирлерде турчатхан кииктерні хайраллиры. Ідӧк хайраллалчалар: хара хустың, хазы аала ылачынның, киикчіннің уйа салынчатхан чирлері, ылачын, кічіг турна, ағыйаң, хулада, чабылғай паза пасха удаа тоғаспинчатхан аң-хустар. Заказник чирінде ағастығ чазылар комплекзінің аң-хустары хайраллалчалар (киик, порсых, хозан, кӱркӱ, торлаңа).

Ӧӧнінде хазың, тыт, харағай ағастары ӧсчелер, арығлардаң пасха, ідӧк пӱктіг чазыларнаң хыралар тоғасчалар. Заказникте 150 азыра тамырлығ ӧзім санға алылған. Боград аалдаң хости заказник чирінде дубтар ӧсчеткен чир пар, аны XX чӱс чылның 1960 чылларында ағас хонииндағы тоғынҷылар одырт салғаннар[13].

Транспорт

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Тадар Тис ӧтіре регион синіндегі 95К-004 Ачинск — Ужур — Сыра — Троицкай автомобильлер чолы иртче, ол Р257 трасса сыхча. Тадар Тис аалдаң сығара Знаменка аалға читіре узуны 19 километр муниципалитеттер аразындағы чол пасталча. Тадар Тис аал ибіре чол пар.

Алған орын

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
  1. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx
  2. ↑ Энциклопедия Республики Хакасия. Боград / Гл. ред. В. А. Кузьмин. — Красноярск: Поликор, 2007. — С. 84. — 432 с. — ISBN 978-5-91502-001-5.
  3. ↑ О переименовании одноимённых районов и районных центров Западно-Сибирского края. Дата обращения: 14 Кічіг хырлас айы 2014. Архивировано 27 Кічіг хырлас айы 2014 года.
  4. ↑ https://web.archive.org/web/20141217133448/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_pop_39_4.php.
  5. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg3.php.
  6. ↑ https://web.archive.org/web/20140303191406/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg3.php.
  7. ↑ https://web.archive.org/web/20140110125030/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg3.php.
  8. ↑ https://web.archive.org/web/20131001061116/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg3.php.
  9. ↑ https://web.archive.org/web/20120203125040/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls.
  10. ↑ http://hakasstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/hakasstat/resources/b9541d004234bce0bb86ff2d59c15b71/2%29+Мужчины+и+женщины.xlsx.
  11. ↑ https://rosstat.gov.ru/vpn/2020/Tom1_Chislennost_i_razmeshchenie_naseleniya.
  12. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx.
  13. ↑ Дирекция ООПТ Хакасии. Государственный природный заказник «Боградский». direkcia19. Дата обращения: 4 Хосхар айы 2025.

Литература

[тӱзедерге | код тӱзедерге]
  • Энциклопедия Республики Хакасия : [в 2 т.] / Правительство Респ. Хакасия; [науч.-ред. совет.: В. А. Кузьмин (пред.) и др.]. — Абакан : Поликор, 2007. Т. 1 : [А — Н]. — 2007. — 430, [2] с. : ил., портр. — Библиогр. в конце слов. ст. С. 84.
Алған орны - https://kjh.ruwiki.ru/w/index.php?title=Тадар_Тис&oldid=88416