Россия Федерациязының Конституция кӱні
| Конституция кӱні | |
|---|---|
 Россия Федерациязының Президенті присяга алардаңар Конституция экземпляры | |
| Тип | Хазна ӱлӱкӱні |
| Закон хоостыра | Россия Федерациязының Конституция кӱні |
| Тӧстелген | 1993 чылның 12 декабрьындағы чоннарның хада-пірге ӱн пирізіне чарыдылған |
| Тӧстегҷі | Борис Ельцин |
| Таныхталчатхан орны | чыл сай |
| Кӱні | 12 декабрьда |
| Палғалыстығ | Россия Конституциязынҷа чоннарның хада-пірге ӱн пирізі |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Россия Федерациязының Конституция кӱні —чыл сай 12 декабрьда таныхталчатхан хазна ӱлӱкӱні. 12 декабрьда 1993 чылда хазнаның пу законын чаратчатхан чоннарның хада-пірге ӱн пирізі ирткен[1].
Тархын
СССР-да ӧӧн закон нинҷе-нинҷе хати алылған сылтаанда, Конституция кӱнін таныхтир кӱн алыстырылған. Пастағы Конституция кӱні СССР-ның Ӧӧн толдырығ комитедінің президиумының 3 августта 1924 чылда сыххан декредінең тӧстелген (Конституция 31 январьда 1924 чылда СССР-ның II Советтер чыылинда алылған). Чарадығ хоостыра, ӧӧн законның ӱлӱкӱні чыл чӧрҷең – аны от айының пастағы позырағында таныхтаҷаңнар. 1930 чылда совет предприятиелері тынағ чох производство неделязына кірібіскенде, Конституция кӱні 6 июльға турғызылған. Ол тоғыс кӱніне саналҷаң[2].
5 декабрьда 1936 чылда Советтернің VIII сағыбаан чыылиинда наа Конституция алылған, аны алған кӱн тиксі чоннарның ӱлӱкӱні чіли чарлалған. Сталиннің тузында СССР-ның Конституция кӱні тоғыс кӱні полбиныбысхан. Ол 1976 чылға теере таныхталған[2].
Хазнаның ӧӧң законының наа версиязы 1977 чылда пол килген. 7 октябрьда ол СССР-ның Ӧӧркі Чӧбінің теестегі нимес чыылиинда алылған, аның соонда «СССР-ның Конституциязы (Ӧӧн законы) кӱнін чоннарның хада-пірге ӱлӱкӱні чіли чарлаанынаңар» закон алылған. 7 октябрь тынағ ӱлӱкӱн кӱні СССР сайбал парған 1991 чылға теере полған[2].
1993 чылдағы Конституцияның тимнелгені
12 июньда 1990 чылда РСФСР-ның чон депуттарының I чыылии РСФСР-ның хазна суверенитедінеңер декларациязын алған. Пічікте ӧӧн законның наа текзін тимнирінеңер таныхталған. Ол тимнеліп алылғанҷа, РСФСР-ның 1978 чылдағы Конституциязы (алызығларынаң хада) тоғынған[2].
Наа Конституциянаң тоғынар чон депутаттар чыылииның Конституция комиссиязы 1990 чылның хандых айында тӧстелген. Анынаң РСФСР-ның Ӧӧркі Чӧбінің кнезі Борис Ельцин устаан. 1990 чылдаң сығара 1993 чылға теере аймах политика паза халых чӧрімнері хабазиинаң законның 20 версиязы тимнелген, че пічік хоостыра ікізі ле кӧрілген. Пастағызының авторлары Сергей Алексеев — РФ-ның Президентінің пос правозынҷа істезіг кіні чӧбінің кнезі паза Сергей Шахрай — правительствозының кнес орынҷызы. Ікінҷі версияны Олег Румянцевтің устаанында Конституция комиссиязының араласчылары тимнееннер[2].
Пічік хоостыра комиссияа пір чӱсче депутат кірген. Че сынында Конституция проектінең тоғысчы группаа кірген 12-15 кізі тоғынған. Комиссия «моторы» полған аның нандырығлығ хачызы, 30 частығ Олег Румянцев. Анынаң хада проектте нинҷе-де депутат ӧткін араласхан, ол санда Виктор Шейнис, Юрий Рыжов, Борис Золотухин, Фёдор Шелов-Коведяев, Евгений Амбарцумов, Сергей Шахрай. Эксперттер санында Борис Страшунны, Леонид Мамутты, Владимир Лафитскийні адирға кирек. Комиссияның пӧгіні, тилекейдегі опытты санға алып, Россиядағы Конституция модельін тӧстеп алары полған.
5 июньда 1993 чылда РФ-ның президенті Б. Ельциннің пастаанаң Конституция чыылии ирткен. Анда хазна ӱлгӱзінің органнарының, орындағы пос устаныстарның паза халых пірігістерінің кізілері араласханнар. Чыылығда наа Конституцияның халғанҷы тӱзедии алылған. Олох туста Чыылығ паза РФ-ның Ӧӧркі чӧбі ӧӧн законның пос версиязын тимнееннер. Аны 17 ноябрьда 1993 чылда чон депутаттарының X чыылиинда аларға иткеннер. Че ол тустағы президент Чон депутаттарының чӧбін паза РФ-ның Ӧӧркі чӧбін позыдыбысхан, оларның орнына Федеральнай чыылығ тӧстебізерге пӧгін тутхан. Че РФ-ның Конституция чарғызы пастыра аның чарадии ӧӧн законны хыйыстырчатханын тіп саналған. РФ-ның Ӧӧркі Чӧбінің Конституциязынаң Борис Ельциннің президент полномочиелері тохтадылған паза аны толдырары РФ-ның вице-президенті Александр Руцкойға салылған. Табырах чон депутаттарының X чыылии ирткен. Депутаттар одырған Москвадағы Ӧӧркі чӧп туразын Борис Ельциннің чахиинаң істіндегі войсколар паза милиция пиктебіскеннер. 3 октябрьда 1993 чылда столицаа чааҷылар кіргеннер, пазағы кӱнінде танк атызы соонаң парламент туразын холға киргеннер. Оппозиция устағҷылары, ол санда парламенттің кнезі паза вице-президенті арестке алылғаннар[2].
1993 чылның чарыс-кічіг хырлас айларында Ельцин чаратхан Конституция проекті Конституция совещаниезі органнары, Халых паза хазна палаталары паза Конституция арбитраж комиссиязы пастыра читіре тимнелген. Президент 1993 чылның 12 декабрьындағы Конституция проектінҷе чоннарның пірге ӱн пирізін иртірердеңер чахығда хол салған[2].
Конституции РФ-ның Конституциязын алғаны
РФ-ның Конституциязының наа версиязы чоннарның пірге ӱн пирізінҷе 12 декабрьда 1993 чылда алылған, олох чылның 25 декабрьындағы «Российская газета» сығарызында чарыхха сыххан соонда чуртасха кирілген[4] 1994 чылда РФ президенті «Россия Федерациязының Конституция кӱнінеңер» паза «12 декабрь тоғыс нимес кӱнінеңер» чахығлар сығарыбысхан. 12 декабрь хазна ӱлӱкӱні чіли чарлалған[5].
2005 чылдаң сығара Конституция кӱні тоғыс кӱні, олох туста Россияның танығлығ кӱні полыбысхан[6], 24 декабрьда 2004 чылда Хазна думазы Россия Федерациязының Істеніс кодекзіне тӱзедіглер алған, олар Россияның ӱлӱкӱннер мӱчелінзер алызығлар киргеннер[7].
Кибірлер
Конституция кӱні тоғыс кӱні полза даа, 12 декабрьда тиксі хазнада аймах чир-сууна хынарға кӧӧктірчеткен чӧрімнер, пайрамнығ митингтер, концерттер иртчелер. Пу кӱнде кибірли саблығ юристтерні паза чарғыҷыларны сыйыхтапчалар[8].
Конституция кӱнінде ӱлӱкӱн алнынҷа 14 час толдыр салған Россия чуртағҷыларына пастағы паспорттарны пирҷең кибір пар. Пу кӱнде ӱгренҷілер паза студенттер танығлығ кӱнге чарыдылған мероприятиелерде араласчалар[8].
Ідӧк кӧріңер
- Россияның Конституция тӱзедіглері
- Россия Конституциязының тӱзедіглері пастыра Тиксі Россиядағы ӱн пиріс
- Конституция чыылии
- Россия Федерациязының Федеральнай Конституция законы
- Парламент газетазы
Литература
- Шахрай С.М. О Конституции: Основной закон как инструмент правовых и социально-политических преобразований. Отделение общественных наук РАН. М.: Наука, 2013. С. 58–59.
- Бабурин С.Н. Русская государственность и Российское государство в системе ценностей и интересов современной политики, международного и конституционного права: морфология. М: ЮНИТИ-ДАНА, 2018. С. 161.
Алған орын
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 19.09.1994 г. № 1926. Дата обращения: 10 Улуғ хырлас айы 2021. Архивировано 21 Орғах айы 2021 года.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Антон Новодережкин. День Конституции РФ. Что известно об основном законе страны и празднике в его честь. ТАСС (12 Улуғ хырлас айы 2022). Дата обращения: 8 Улуғ хырлас айы 2023.
- ↑ Андрей Гольцблат Историческая правка: как принимали российскую Конституцию. РБК (12 Улуғ хырлас айы 2028). Дата обращения: 10 Улуғ хырлас айы 2023.
- ↑ Конституция Российской Федерации от 25 декабря 1993 года, с изменениями от 30 декабря 2008 года. Российская газета.
- ↑ В России отмечают День Конституции. Российский союз молодёжи (12 Улуғ хырлас айы 2020).
- ↑ Федеральный закон от 13 марта 1995 г. № 32-ФЗ «О днях воинской славы и памятных датах России». Президент России. Дата обращения: 9 Улуғ хырлас айы 2023. Архивировано 26 Кічіг хырлас айы 2021 года.
- ↑ Дума изменила праздничный календарь, Вести (24 Улуғ хырлас айы 2004). Архивке ызылған 14 Улуғ хырлас айы 2014 чылда. Дата обращения: 10 Улуғ хырлас айы 2023.
- ↑ 1 2 День Конституции России: история и традиции праздника. РЕН ТВ (12 Улуғ хырлас айы 2022). Дата обращения: 10 Улуғ хырлас айы 2023.
Ссылкалар
- https://rg.ru/documents/2009/01/21/konstitucia-dok.html - Конституция Российской Федерации от 25 декабря 1993 года, с изменениями от 30 декабря 2008 года.
