Заповедниктер паза национальнай парктар кӱні
| Заповедниктер паза национальнай парктар кӱні | |
|---|---|
 Почта марказы СССР | |
| Тип | Официальнай ӱлӱкӱн; экология ӱлӱкӱні |
| Пасха | Тиксі Россиядағы ЗиНП кӱні |
| Тӧстелген | 1997 чылда экология пірігістерінең |
| Таныхталчатхан орны | Россияда |
| Кӱні | 11 январьда |
| Палғалыстығ | Баргузиндегі заповедникнең |
Заповедниктер паза национальнай парктар кӱні — нинҷе-де экология пірігізі пастаанаң киріліп, Россия Федерациязында пічік хоостыра таныхталчатхан ӱлӱкӱн. 1997 чылдаң сығара Россияда чыл сай кӱрген айының 11-ҷі кӱнінде таныхталча[1]. Пу кӱнде 1916 чылның улуғ хырлас айының 29-ҷы кӱнінде (наа оңдайҷа кӱрген айының 11-ҷі кӱнінде) пастағы заповедникке саналчатхан Баргузиндегі хайраллалчатхан чирні (Бурятия Республика) тӧстирінеңер чахығда хол салылған.
Россия Федерациязында алынҷа хайраллалчатхан чир-чайаан чирлерін (ООПТ) тӧстирі чир-чайынны хайраллирынҷа кибірліг паза тузалығ ондай полча.
Тархын паза таныхтир кибір
Тиксі Россиядағы заповедниктер паза найиональнай парктар кӱні экологтарның мӱчелінде ӱр ниместе пол килген танығлығ кӱн полча. Аны 1997 чылдаң сығара таныхтапчалар.
Заповедниктер паза национальнай парктар кӱні тиктең не нимес таныхталча кӱрген айының 11-ҷі кӱнінде. 1916 чылның улуғ хырлас айының 29-ҷы кӱнінде, наа оңдайҷа — 1917 чылның кӱрген айының 11-ҷі кӱнінде Бурятияда Россия империязындағы пастағы хазна заповеднигі тӧстелген. Ол Баргузиндегі заповедник адал парған (Баргузин тағның іскеркі паарында).
1916 чылда кӱскӱде Россияда хайраллалчатхан чирлерні тӧстир паза оларны тоғындыртар оңдайнаң «Аңнаҷаң заповедниктердеңер правилоларны кирерінеңер» тіп пастағы право акты алылған. Ол Правительсто Сенадының 30 октябрьда 1916 чылда сыххан 304 № «Правительствоның законнар паза чахығлар чыындызында» (орыс. «Собрание узаконений и распоряжений Правительства») чарыхха сыххан.
1916 чылнын улуғ хырлас айының 29-ҷы кӱнінде (наа оңдайҷа кӱрген айының 11-ҷі кӱнінде) Россияда хазнаның тархынында пастағы хазна заповеднигі тӧстелче. Ол Байкал хазындағы Баргузиндегі хайраллалчатхан чир пол парған, ам даа тоғынча. Заповедник Пастағы тилекей чаа тузында тӧстел парған, анзы Россия заповедниктерні хайраллирына алынҷа хайығ салғанын таныхтапча.
Пастағы заповедникті тӧстирінеңер чарадығда піди пазылған: «Земледелие министрі, 29 декабрьда 1916 ч., Правительство Сенадына Баргузиндегі заповедникті тӧстирге Забайкалье облазының Баргузин уездінің Байкалның алтынзархы-іскеркі хазында мындағ хырығларда…».
2020 чылға теере хоза 11 заповедник тӧстел парған. Саратов облазында — «Саратовтағы чазы» заповедник, Уралда — «Шайтан-Тау», Сибирьде — «Белозерскай», «Степной», «Васюганскай», «Барабинскай», Забайкальеде — «Джидинскай», Ыраххы востокта — «Улуғ Токко», «Среднекурильскай» паза «Медвежьи острова» заповедник. Ідӧк 10 парк тӧстелген. Чағынхы 10 чыл аразына хазна заповедниктер тилізіне онар миллиард салковай хорадары кӧріл парған.
Амғы туста Россияда 12 муңҷа аймах синдегі паза категорияларға кірчеткен алынҷа чир-чайаанның хайраллалчатхан чирлері (ООПТ) парлар. Оларның тиксі улии 203 млн га тиңнелче (ол санда чирдегі істіндегі суғларынаң хада — 193 млн га алай хазнаның чирінің 11,3 %). Биология паза ландшафт аймағы хоостыра хайраллирға киректелчеткен чир-чайаан комплекстері паза объекттері федеральнай синдегі ООПТ-та таныхталчалар. Андағ алынҷа хайраллалчатхан чир-чайаан чирлеріне 102 хазна чир-чайаан заповеднигі, 42 национальнай парк паза 71 хазна чир-чайаан заказнигі кірче.
Андағы алынҷа хайраллалчатхан чир-чайаан чирлерінің системазын пӱдірері Россияның чир-чайаан хайраллирынҷа иң улуғ чидіглеріне саналча.
Федеральнай синдегі ООПТ системазы 1992 чылдаң сығара кӱстіг тиліп сыххан: пу тусха Россияда 28 наа заповедник, 25 национальнай парк паза 11 федеральнай заказник тӧстелген. Тиксі алза, ирткен тус аразына заповедниктер, национальнай парктар паза федеральнай заказниктер чирі 80 % ӧс парған.
2011 чылның улуғ хырлас айында Россия Федерациязының Правительствозы Россияның Чир-чайаан министерствозы 2020 чылға теере тимнеен федеральнай синдегі алынҷа хайраллалчатхан чир-чайаан чирлерін тилідерінҷе ӧӧн сағысты чарат салған. Аның хоостыра, законнар аларын паза хазна устанызын чахсыландырар сурығлар, ООПТ-ха экономика, ахча паза кадрлар оңдайларын читкіҷе пирері, чир-чайаан комплекстерін хайраллиры паза арачылиры, культура ис-пайын хайраллиры, ӱгредіг туризмін тилідері, чоннар аразындағы синде хада-пірге тоғынары паза ООПТ-тың география палғалызын алғыдары кӧріл парған.
Іди 2020 чылға теере 11 наа заповедник, 20 национальнай парк паза 3 федеральнай заказник тӧстирі кӧріл парған. 2012 чылда «Земля леопарда» (Приморскай край) национальнай парк[2], 2013 чылда — «Берингия» (Чукотка автоном округы)[3] паза «Онежское Поморье» (Архангельск облазы) национальнай парктар, 2017 чылда «Ингерманландскай» хазна чир-чайаан заповеднигі (Ленинград облазы)[4] тӧстелгеннер.
Тилекейде
Тиксі тилекейде андағох ӱлӱкӱн — Чоннар аразындағы заповедниктер кӱні — Чоннар аразындағы чир-чайаанны хайраллаҷаң пірігістің пастаанаң сілкер айының 24-ҷі кӱнінде таныхталча. Пу кӱнде 1909 чылда Европада пастағы национальнай парк тӧстелген.
Алған орын
- ↑ Экологические даты и акции Архивная копия от 14 Орғах айы 2009 на Wayback Machine
- ↑ Образец успеха: "Земле леопарда" исполнилось десять лет. rgo.ru (5 Сілкер айы 2022). Дата обращения: 19 Сілкер айы 2025.
- ↑ Национальном парку «Берингия» исполняется 10 лет. vedomosti.ru (17 Кӱрген айы 2023). Дата обращения: 19 Сілкер айы 2025.
- ↑ Восток Финского залива. rgo.ru (25 Улуғ хырлас айы 2017). Дата обращения: 19 Сілкер айы 2025.
