Путин, Владимир Владимирович

Айланыс «Путин» пеер кӧзірілче; ідӧк кӧріңер пасха тузалар.

Владимир Владимирович Путин
4-й Россия Федерациязының президенті
с 7 майда 2012
Правительство пазы	Виктор Зубков (2012, тоғ. толд.) Дмитрий Медведев (2012—2020) Михаил Мишустин (2020 сығара) Андрей Белоусов (2020, тоғ. толд.)
Алнындағы кiзi	Дмитрий Медведев
2-й Россия Федерациязының президенті
(тоғ. толд. 31 декабрьда 1999 — 7 мйда 2000) 7 майда 2000 — 7 майда 2008
Правительство пазы	Михаил Касьянов (2000—2004) Виктор Христенко (2004, тоғ. толд.) Михаил Фрадков (2004—2007) Виктор Зубков (2007—2008)
Алнындағы кiзi	Борис Ельцин
Орнына халған кізі	Дмитрий Медведев
Россияның Хазна чӧбінің кнезі
с 7 майда 2012
Алнындағы кiзi	Дмитрий Медведев
22 ноябьда 2000 — 7 майда 2008
Алнындағы кiзi	должность тӧстелген
Орнына халған кізі	Дмитрий Медведев
Россия Правительствозының Кнезі
8 майда 2008 — 7 майда 2012
Президент	Дмитрий Медведев
Алнындағы кiзi	Виктор Зубков
Орнына халған кізі	Виктор Зубков (тоғ. толд.) Дмитрий Медведев
(тоғ. толд. 9—16 августа 1999) 16 августта 1999 — 7 майда 2000
Президент	Борис Ельцин он сам (тоғ. толд.)
Алнындағы кiзi	Сергей Степашин
Орнына халған кізі	Михаил Касьянов
Союз хазназының Министрлер Чӧбінің Кнезі
27 майда 2008 — 18 июльда 2012
Алнындағы кiзi	Виктор Зубков
Орнына халған кізі	Дмитрий Медведев
«Единая Россия» партияның кнезі
7 майда 2008 — 26 майда 2012
Алнындағы кiзi	Борис Грызлов
Орнына халған кізі	Дмитрий Медведев
СНГ-ның Хазналар пастарының чӧбінің Кнезі
1 январьда — 31 декабрьда 2017
Алнындағы кiзi	Алмазбек Атамбаев
Орнына халған кізі	Эмомали Рахмон
16 сентябрьда 2004 — 20 майда 2006
Алнындағы кiзi	Леонид Кучма
Орнына халған кізі	Нурсултан Назарбаев
25 январьда 2000 — 29 январьда 2003
Алнындағы кiзi	Борис Ельцин
Орнына халған кізі	Леонид Кучма
Россияның Хорғыс чох поларынҷа чӧбінің хачызы
29 мартта — 9 августта 1999
Президент	Борис Ельцин
Алнындағы кiзi	Николай Бордюжа
Орнына халған кізі	Сергей Иванов
Россия ФСБ-ның директоры
25 июльда 1998 — 9 августта 1999
Президент	Борис Ельцин
Алнындағы кiзi	Николай Ковалёв
Орнына халған кізі	Николай Патрушев
Тӧреен кӱні	7 чарыс айы 1952({{padleft:1952|4|0}}-{{padleft:10|2|0}}-{{padleft:7|2|0}}) (72 час) Ленинград, СССР
Род	Путиннер
Пабазы	Владимир Спиридонович Путин
Іҷезі	Мария Ивановна Путина
Ипчізі	Людмила Путина (Шкребнева) (1983—2013)
Палалары	Мария (1985), Екатерина (1986)
Партия	КПСС (1975—1991) НДР (1995—1999) Единство (1999—2001) Единая Россия (кнес, партия кізізі нимес, 2008—2012)
Ӱгредии	1. Ленинградтағы хазна университеді 2. СССР КГБ-ның иң пӧзік школазы 3. СССР КГБ-ның Краснознамённай институды
Учёнай степень	(1997)
Профессия	юрист, разведчик, чиновник, политик
Айғасчатхан кирее	президентство, хазна службазы, спецслужба
Киртінізі	православие
Автограф
Сыйыхтары	СССР, Россия Федерациязының паза СНГ-ның: конфессия сыйыхтары: спорт званиелері: Пасха хазналарның: наградное оружие:
Сайт	kremlin.ru (президент.рф)
Чаа службазы
Служба чыллары	1975—1991, 1998—1999
Принадлежность	СССР →  Россия
Войско роды	СССР КГБ-зы→ Россия ФСБ-зы→ Россияның Тирігліг кӱстері
Звание	полковник (1999) Класстығ чин: Россия Федерациязының 1-ғы класст сын хазна советнигі
Устаан	Россия Федерациязының Тирігліг кӱстерінің Ӧӧркі Верховный главнокомандующайы (31 декабрьда 1999 — 7 майда 2008; 2012 чылның 7 майынаң сығара)
Чаалазығлар	Ікінҷі чечен чаазы Грузиядағы чаа Россия-Украина аразындағы чаа талазы Сириядағы чаа операциязы Операция Казахстандағы ОДКБ операциязы
Тоғыс орны	Россия президентінің администрациязы[d] Президента Россия Федерациязы Президентінің киректерінең айғасчатхан устаныс[d] СССР КГБ-ның пастағы ӧӧн устанызы[d] СССР-ның Хорғыс чох поларынҷа хазна комитеді[d]
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Владимир Владимирович Путин (тӧр. 7 октябрьда 1952, Ленинград, СССР) — Россияның хазна паза политика деятельі. Россия Федерациязының амғы президенті, Россия Федерациязының Хазна Чӧбінің кнезі паза Россия Федерациязының Хорғыс чох поларынҷа Чӧбінің кнезі; 2012 чылның сілкер айының 7-ҷі кӱнінең сығара Россия Федерациязың Тирігліг Кӱстерінің Ӧӧркі Главнокомандующайы. Аның алнында 2000 чылның сілкер айының 7-ҷі кӱнінең сығара 2008 чылның сілкер айының 7-ҷі кӱніне теере президент полған, ідӧк 1999—2000 паза 2008—2012 чылларда Россия Федерациязының правительство кнезі полған. 2024 чылның кӧрік айының 15-ҷі кӱнінең сығара 17-ҷі кӱніне теере ирткен табығларда хатап Россияның президентіне табылған (аның ӱчӱн 76 277 708 кізі ӱнін пирібіскен алай 87,28 %).

Ленинградтағы хазна университедінің юридическай факультедін (ЛГУ) тоос салған. 1977 чылдаң сығара СССР КГБ-ның Лениградча паза Ленинград облазынҷа Устанызының істезіг пӧлиинде тоғынған. 1985 чылдаң сығара 1990 чылға теере ГДР-да Тастындағы совет разведказының резидентуразында служба ирткен. Лениградсар айланғанда, ЛГУ-ның ректорының полысчызы полған, анаң Лениградтағы город чӧбінің кнезі Анатолий Собчактың советнигі полып тоғынған. 1991 чылның орғах айының 20-ҷі кӱнінде КГБ-даң сығыбызып, Санкт-Петербургтың мэриязында тоғызын узаратхан. 1996 чылда губернатор табығларында Собчак утыр салған соонда, ол Москвазар кӧс парыбысхан. Анда Россия Федерациязының президентінің киректерінің айғасчатхан устағҷы орынҷызына турғызылған. 1997 чылда Путин экономика наукаларының кандидады степеньні алған. РФ-ның Хорғыс чох поларынҷа федеральнай службазының пазы РФ-ның Хорғыс чох поларынҷа Чӧбінің хачызы полған соонда, ол 1999 чылның орғах айында правительствонаң устап сыххан.

1999 чылның улуғ хырлас айының 31-ҷі кӱнінде хазнаның пастағы кізізі полыбысхан. Андада Россия президенті тоғызынаң позы сығыбысхан Борис Ельциннің соонда, ол Россия президентінің полномочиелерін толдырчатхан кізі чіли турғызылған. 2000 чылның кӧрік айының 26-ҷы кӱнінде пастағызын на Россия президентіне табылған, анаң 2012 паза 2018 чылларда хатап табылған. 2012 чылдағы табығлар алнында президент тузы Конституция пастыра 4 чылдаң сығара 6 чылға теере узарадылған. Россия Федерациязының Коституциязының тӱзедіглері алыл парғанда, кандидатуразын 2024 чылдағы табығларда сығарар праволығ пол парған.

Владимир Путиннің пастағы президент тузында экономика реформазы ирткенде паза нефтьнең газ паазы пис хатиға ӧс парған соонда, Россия экономиказы ортымахти пір чылға 7 % процентке ӧс турған. Аның тузында Россия Ікінҷі чечен чаазында утып алған.

2008—2012 чылларда, Дмитрий Медведевтің тузында премьер-министр полғанда, Путин армияның паза полицияның реформаларынаң устаан.

Улуғлары

Тиксі Россиядағы чонны санға алар чӧрім тузында национальнозы сурыға позын орыс адаан.

Пабазы — Владимир Спиридонович Путин (23 февральда 1911 — 2 августта 1999), Тверь губерниязындағы Тверь уездінің Поминово аалында тӧреен, 1933—1934 чылларда суғ алтындағы флотта служба ирткен, Илбек Ада чаа араласчызы. Тоғысчы-кресеннернің Хызыл Армиязында — 1941 чылның хандых айынаң сығара, Хызыл Армияның 86-ҷы атығҷылар дивизиязының 330-ҷы атығҷылар полкының чааҷызы, Невадағы пятачокты арачылап, 1941 чылның кічіг хырлас айының 17-ҷі кӱнінде сол чодазын паза табанын аар палығлатхан. «За боевые заслуги», «Ленинградты арачылаан ӱчӱн», «Германияны Чиңіп алған ӱчӱн» медальларнаң сыйыхтатхан. 1941 чылдаң сығара ВКП(б) кізізі. Чаа соонаң И. Е. Егоровтың адынаң Лениградтағы вагон пӱдірҷең заводта мастер полған. 1985 чылда Адалығ чааның 1-ғы степень орденінең сыйыхтатхан.

Іҷезі — Мария Ивановна Путина (тӧреен Шеломова) (17 октябрьда 1911 — 6 июльда 1998), Тверь губерниязының Тверь уездіндегі Заречье аалдаң сыххан кізі полча. Анда Владимир Спиридоновичнең танызып алған, ідӧк заводта істенген, Лениград хурчаанда полған. Илбек Ада чаа тузындағы СССР-ның Балтийскай флодының штабы аны «Лениградты арачылаан ӱчӱн» медальнаң сыйыхтаан.

• 

  Пабазы — Владимир Спиридонович Путин

• 

  Іҷезі — Мария Ивановна Путина (тӧреен Шеломова)

• 

  Владимир Путин іҷезінең хада. 1958 чылның от айы

Олған паза саарбах тузы

Владимир Путин фронтовик пабазының сомынаң хада «Ӧлімі чох полк» чӧрімде Москвада, 9 майда 2017 чылда

1952 чылның чарыс айының 7-ҷі кӱнінде Ленинградта, Маяковскийнің орамазындағы В. Ф. Снегирёвтың адынаң пала тапчаң турада тӧреен. Спасо-Преображенскай соборда кіреске тӱзірілген.

Владимир сӧбіреде ӱзінҷі оол полған. Ікі улуғ харындазы ол тӧреенҷе ӱреен полғаннар: Альберт (Илбек Ада чаа алнында ӱреен) паза Виктор (1940—1942). Путиннер сӧбірезі Лениградтағы Басков перулоктың коммунальнай квартиразында (12 № тураның пизінҷі хадылында) пір комнатада чуртаан. Пу квартирада Путин СССР-ның КГБ-зында тоғынғанҷа чуртаан. Тоснодағы дачада ӱгренҷі Путиннің комнатазында совет чаа разведказының тӧстегҷілерінің пірсі Ян Берзиннің портреді полған. Президент пол парғанда, Путин олған тузында разведчиктердеңер совет фильмнерін кӧрерге хынғанын паза хорғыс чох поларынҷа хазна органнарында тоғынарға сағынғанын чоохтаан.

1960—1965 чылларда Путин сигіс класстығ 193 № школада ӱгренген. Анаң Санкт-Петербургтағы 281 № ортымах школазар ӱгренерге кіріп алған (Санкт-Петербургтағы технологическай хазна университедінің хойнындағы химияны тирең ӱгренчеткен школа), аны 1970 чылда тоос салған. Выпускной соонаң 17 частығ Владимир службаа кіріп алар пӧгіннең пастағызын на Литейнай проспекттегі СССР КГБ-ның Лениградча паза Лениград облазынҷа Устаныста пол парыбысхан. Анда Путинге пастап тирең гуманитарнай ӱгредіг аларға чӧп пирілген. 1964 чылдаң сығара «Труд» спорт пірігізінің спорт клубында Анатолий Рахлин паза Леонид Усвяцов тренерлернің холында дзюдонаң айғасхан. Лениградтағы пасха спортсменнер санында «Ленфильм» съёмкаларында каскадёр чіли араласхан, «Ижорский батальон» «Блокада» эпопеяда суурынған.

1970—1975 чылларда Лениградтағы хазна университедінің юридическай факультедінде чоннар аразындағы пӧлікте ӱгренген. Анда Совет Союзының Коммунисттер партиязына кірген. Ӱгредіг тузында пастағызын на ол туста ЛГУ-ның доценті полған Анатолий Собчакнаң тоғасхан. Диплом тоғызының темазы — «Принцип наиболее благоприятствуемой нации» (наука устағҷызы Л. Н. Галенская, чоннар аразындағы право кафедразы).

Правительствозар килер алнындағы карьеразы

СССР КГБ-дағы службазы (1975—1991)

КГБ тоғынҷызының позынаңар пічіктең сомы

1975 чылда ЛГУ-ның юридическай факультедін тоос салған, тоғысха Хорғыс чох поларынҷа хазна комитедінзер ызылған. Андадох Охтада оперативнай составтың тимнегліг курстарын иртібіскен («401-ҷі школа») паза СССР КГБ-ның территория органнарының системазында кічіг офицер (юстицияның улуғ лейтенанты) чіли аттестация тудыбысхан.

1977 чыл соонаң контрразведка линиязынҷа СССР КГБ-ның Лениградча паза Ленинград облазынҷа Устаныстың істезіг пӧлиинде тоғынған. Путиннің тоғыс орны «Улуғ тура» тіп адалчатхан чирде полған, 1979 чылда КГБ-ның Пӧзік ӱгредігліг школазында алты айлығ курстарда хоза пілістер алған.

1984 чылда юстиция майоры званиеде КГБ-ның Краснознамённай институдынзар пір чыл тимнепчеткен факультедінзер ӱгренерге ызылған. Аны 1985 чылда «Тастындағы разведка» специальностьча тоос салған. Путин легальнай паза легальнай нимес разведкаҷа тимнег ирткен. Ӱгредіг пӧлиинің старостазы полған, немец тілін ӱгренген.

1985—1990 чылларда Путин ГДР-да КГБ-ның тастындағы разведка саринаң тоғынған. Аның устағҷызы полған Іскеркі Германиядағы совет разведгруппазының пастығы, ГДР-нын Хорғыс чох поларынҷа министерствозындағы СССР КГБ-ның кізізі полковник Лазарь Матвеев (чазыттаң сығарылған 2017 чылда 90 частығда). Путиннің Дрезденде службаҷа хада тоғынған арғыстары полғаннар, ол санда, Сергей Чемезов паза Николай Токарев. Путин Дрездендегі территория разведточказында хайынған. 2018 чылда позы Путиннің чооғынаң, совет разведгруппазының хайиина кіргеннер ӧӧнінде Кидеркі Европанын хазналары — США-ның союзниктері. Пу хазналар, иң пурнада ФРГ, 1980 чылларның ортызынзар пос чирінде ортымах паза асхынах ырахха учухчатхан, СССР-ға кӧстел парған ракеталар турғызып алғаннар.

Командировка тузында тоғын салған чыллары хоостыра Путин подполковник званиее читкен паза должнозында пӧлік пастығының улуғ полысчызына теере ӧс парған. Тӱрчедең Берлиндегі стена тӱскен соонда, 1989 чылның улуғ хырлас айының 5-ҷі кӱнінде чыыл парған немец демонстранттары КГБ архивтерін холға киріп алар пӧгіннең Angelikastrasse 4 ораманың совет резидентуразының туразын штурмнаң аларға иткеннер. Путин табельнай тирии чох чыыл парған чонны тарап парыбызарға чӧптеп алған. Чазыттығ пічіктернің улуғ чардығын ол резидентура пезінде ӧртебіскен. 1990 чылнын кӱрген айында Путин ГДР-зар командировказын тоос салған паза Ленинградсар айланған.

1989 чылда ГДР-ның «Национальнай Чон Армияа иткен киректер ӱчӱн» хола медальынаң сыйыхтатхан.

Хырығ озаринзар чӧрген командировкаа чӧріп, СССР-зар айланған соонда, Путиннің чооғынаң, ол Москвадағы КГБ-ның тастындағы разведказының ӧӧн аппарадынзар пос кӧңнінең парарға ынабаан паза КГБ-ның Лениградтағы устанызының пастағы пӧлиинің штабынзар айланған (СССР чирі саринаң разведка). 1990 чылда Литейнайдағы зданиеде подполковник Путин 643 № кабинетте тоғынған. Олох алтынҷы хадылда, хонҷых кабинетте, істенген Сергей Иванов — соонаң РФ-ның арачыланыс министрі, Путин президенттің устағ-пастағ пазы.

1991 чылның орғах айының 20-ҷі кӱнінде, Ленинград мэрі Собчак Сағыбаан киректерҷе Хазна комитедінің (ГКЧП) чахиин толдырарға ынабаан, ол туста Собчакнаң пір чыл азыра тоғын салған Путин КГБ-даң сыхчатханы хоостыра рапорт пазыбысхан; пічік алылған.

Санкт-Петербургтағы тоғыс (1990—1996)

Россия

Статья из серии Политическая система России

Россия Федерациязының Конституциязы Конституция аларынҷа Тиксі чонның ӱн пирізі (1993) Тӱзедіглер кирері: • 2008 • 2014 азығ айы • 2014 от айы • 2020 (тиксі Россиядағы ӱн пиріс) Конституция пӱдізінің ӧӧні Чон ӱлгӱзі Федерализм Хазна: Социальнай Светскай Политика паза идеология аймағы Россия Федерациязының Президенті Владимир Путин Президент администрациязы Хазна чӧбі Хорғыс чох поларынҷа чӧбі Правительство Правительство пӱдізі Правительство кнезі Михаил Мишустин Федеральнай чыылығ Федерация Чӧбі Сенаторлар СФ кнезі Валентина Матвиенко Хазна думазы Хазна думазының депутаттары Хазна думазының кнезі Вячеслав Володин Чарғы системазы Конституция чарғызы Ӧӧркі чарғы Прокуратура Федеративнай пӱдіс Федерация субъекттері Республикалар • Крайлар • Областьтар Федеральнай синдегі городтар Автоном областьтары Автоном округтары Федерация субъекттерінің пастары Федеральнай чирлер Табығлар Парламент табығлары: 1990 • 1993 • 1995 • 1999 • 2003 • 2007 • 2011 • 2016 • 2021 Президент табығлары: 1991 • 1996 • 2000 • 2004 • 2008 • 2012 • 2018 • 2024 Референдумнар: 1991 • 1993 Политика партиялары Ӧӧн табығ комиссиязы Тастындағы политика Істіндегі политика Чаа положениезі Россия гражданствозы Оппозиция Кізі праволары Чоннар аразындағы пірігістерде араласханы

1990 чылның часхызы пасталғаннаң сығара Путиннің пічік хоостыра ӧӧн тоғызы Лениградтағы хазна университеді полыбысхан. Анда ол ректор Станислав Меркурьевтің чоннар аразындағы сурығларча ӧӧн полысчызы полыбысхан. Меркурьев соонаң Собчакха Путинні чӧптеен.

1990 чылның сілкер айында, Собчакты чон депутаттарының Лениградтағы Город Чӧбінің кнезіне тапхан соонда, тӱрчедең Путин аның советнигі полыбысхан.

1991 чылның хандых айының 28-ҷі кӱнінең сығара, Собчак мэрге табылған соонда. Ол кнестің тоғызын толдырчатхан кізі, от айының 15-ҷі кӱнінең сығара — Ленинград мэриязының Тастындағы палғалыстарынҷа комитеттің кнезі (1992 чылның сілкер айының 16-ҷы кӱнінең сығара — Санкт-Петербургтың). Тастындағы палғалыс комитедінең пасха, Путин мэрияның оперативнай сурығларынҷа комиссиянаң устаан.

1993 чылдаң сығара Собчак хырығ озаринзар парыбысхан туста Путинні позының орнына артыс сыххан.

1994 чылның кӧрік айында Путин Санкт-Петербург правительствозының кнезінің пастағы орынҷызына турғызылған, тастындағы палғалыстар комитедінде тоғызын хайларрап халған. Петербургтың правительствозының кнес орынҷызы чіли Путин мэрияның кӱс паза право хайраллаҷаң ведомстволарының территория органнарынаң (ГУВД, Россияның Арачыланыс министерствозы, Россия ФСБ-зы, прокуратура, чарғылар, Таможня комитеді), ідӧк политика паза халых пірігістерінең тоғызын паза палғалызын хайығда тутхан. Путиннің хайиинда регистрация палатазы, ідӧк мэрия устаныстары полғаннар: юстицияларның, общественность палғалызынҷа, устағ-пастағ органнарының, гостиницаларның.

1996 чылда чайғыда Собчак, табығларда утыр салып, мэр тоғызынаң сығыбысхан. Аның соонда Путиннің Санкт-Петербургтағы тоғызы тоозыл парған.

Москвадағы тоғызы (1996—1999)

1996 чылның орғах айында, Собчак губернатор табығларында утыр салғанда, Владимир Путин, позы сағысха киріп, 1991 чылдағы Августтағы путч тузында чіли, таксиде хоза тоғын кӧрерге пӧгін тутхан полтыр. Петербургтың вице-мэрі полған контр-адмирал Вячеслав Щербаков Путинні Владимир Яковлевтің наа администрациязынзар хығырғанын чоохтаан, че Путин, Игорь Сечиннің танығларынаң, анзын садынысха санап, саңай кизе-тоғыр полған.

Тӱрчедең Путин Москвазар президенттің киректерінең устапчатхан Павел Бородинның орынҷызына тоғысха хығыртылған. Мында ол юридическай паза Россияның хырығ озариндағы ис-пайы устаныстарын хайығда тутхан.

1997 чылның кӧрік айының 26-ҷы кӱнінде Путин Россия президентінің Администрациязының устағҷы орынҷызы — Россия Федерациязының президентінің Ӧӧн сыныхтағ устанызының пастығына — турғызылған. Пу постта ол Алексей Кудринні алыстырған.

Путиннің чооғынаң, Ӧӧн сыныхтағ устанызы Арачыланыс чахии толдырылчатханын сыныхтааны 1997 чылның сілкер айында арачыланыс министрі Игорь Родионовтың тоғыстаң сыхханының сылтағларының пірсі полча.

РФ-ның Хорғыс чох поларынҷа федеральнай службазының директоры Владимир Путин. 1998 чыл

РФ-ның Хорғыс чох поларынҷа федеральнай службазының директоры Владимир Путин. 1998 чыл

1998 чылның сілкер айының 25-ҷі кӱнінде В. Б. Юмашевтің пастаанаң Путин Президенттің администрациязында аның пастағы орынҷызына турғызылған, регионнарнаң тоғынчатханы ӱчӱн нандырығлығ полыбысхан. Тоғысха турғызылғанда, Кремльде иң кӱстіг кізілернің пірсі полған.

1998 чылның от айының 25-ҷі кӱнінде Путин Россия Федерациязының Хорғыс чох поларынҷа федеральнай служба устағҷызына турғызылған. ФСБ пазы полған тус аразында ФСБ-ның экономика контрразведказынҷа паза стратегия объекттеріне контрразведка пирерінҷе устаныстарны чох идібіскен, оларның орнына алты наа устаныс тӧстебіскен. ФСБ директоры полғанда, Путинге полковник чааҷы званиезі пирілген.

1999 чылның кӧрік айының 26-ҷы кӱнінде Путин Россия Федерациязының Хорғыс чох поларынҷа Чӧбінің хачызы полыбысхан, че ФСБ устағҷызы тоғызын хайраллап халған.

1999 чылның хосхар айында Путиннің паза істіндегі киректер министрі Сергей Степашиннің устаанда иділген комиссия салтарынҷа тоғызынаң сығарылған генеральнай прокурор Юрий Скуратов. Ол Ельциннең хада тоғынған кізілернің киреен істескен полған.

1999 чылның сілкер айының пастағы кӱннерінде Ельцин ӱлгӱзін Путинге пирерге чаратхан. Орғах айының 5-ҷі кӱнінде Путиннең тоғазығ тузында Ельцин аны Россияның правительствозының кнезіне турғызарға итчеткенің искірген.

Диссертация арачыланызы (1997)

1997 чылда Путин экономика наукаларының кандидадына «Стратегическое планирование воспроизводства минерально-сырьевой базы региона в условиях формирования рыночных отношений (Санкт-Петербург и Ленинградская область)» темаҷа диссертацияныСанкт-Петербургтағы тағлығ хазна институдында арачылап алған. Тоғыстың наука устағҷызы полған экономика наукаларының докторы, профессор Владимир Федосеев. Минеральнай сырье экономиказындағы саблығ специалист полча.

Правительство кнезі (орғах — улуғ хырлас айы 1999)

1999 чылның орғах айының 7-ҷі кӱнінде Басаевтің паза Хаттабтың устаанда боевиктер Дагестанзар кіргеннер, орындағы радикал исламисттері оларның хабазиинаң Ботлихскай паза Цумадинскай аймахтарының хайзы чардыхтарында шариат оңдайынаң устанысты кирчеткенін чарлабысханнар. Пу кіріс, хайзы паалағларнаң, Путинні РФ-ның Правительство кнезіне турғызылғанының триггері полыбысхан.

Орғах айының 9-ҷы кӱнінде президент Ельцин ФСБ устағҷызы Путинні Россия Федерациязы правительствозының кнезінің пастағы орынҷызына паза ол тоғысты толдырчатхан кізее Сергей Степашиннің орнына турғызыбысхан. Олох кӱнде телевидение пастыра айланызында Ельцин Путинні орнына халчатхан кізі чіли чарлабысхан.

Орғах айының 16-ҷы кӱнінде Хазна думазы Путинні правительство кнезіне чаратхан. Пу постта Путин боевиктердең тоғыр операцияны тимнеп, анынаң устап сыххан.

1999 чылның ӱртӱн айында Россияда нинҷе-нинҷе улуғ терроризм кирее пол парған: Буйнакскта туралар чара чачырааннар, Москвада Гурьяновтың орамазында, Каширскай шосседе паза Волгодонскта теракттар пол парғаннар, ӱрееннернің саны 300 азыра кізі полған.

Ӱртӱн айының 18-ҷі кӱнінде Чечняның хырығларын Россия чааҷылары чабысханнар. Чарыс айының 1-ғы кӱнінде Россия армиязының танк подразделениелері Ставрополь крайы паза Дагестан саринаң Чечняның Наурская паза Шелковская аймахтар чиріне кіргеннер.

1999 чылның улуғ хырлас айының 30-ҷы кӱнінде хайзы Россия изданиелерінде Путиннің «Россия на рубеже тысячелетий» программалар статьязы чарых кӧрген. Анда Путин хазнаның ирткен тузын кӧрчеткенін паза хазна алнында турчатхан пӧгіннердеңер позының кӧрізін чарытхан, позының политика кӧстеглерін таныхтап салған. Ол «патриотизм», «державность», «хазна», «социальнай солидарность», «кӱстіг хазна».

Хазна думазына табығлар салтары хоостыра, Путиннің полызиин кӧрген наа политика чӧрімі «Единство» ӱчӱн 23,3 % ӱн пирілген, ол ікінҷі орынға сыххан.

Президент тоғызын толдырчатхан кізі (31 декабрьда 1999 — 7 майда 2000)

Владимир Путин, Президент администрациязының устағҷызы Александр Волошин паза Кремльдең парчатхан Борис Ельцин.
31 декабрьда 1999 чылда

1999 чылның улуғ хырлас айының 31-ҷі кӱнінде Ельцин азынада отставкаа парчатханы сылтаанда, Путин президент тоғызын толдырарға пастаан.

РФ-ның президентінің тоғызын толдырчатхан постта Путин хол салған пастағы хазна акты «Полномочиелерін тохтатхан Россия Федерациязының президентіне паза аның сӧбіре кізілеріне ізендіріглердеңер» чахығ полыбысхан. Пу чахығҷа Россия президенттері полған кізілерге (ол тусха андағ кізі Ельцин полған) теңерге чарабас тіп паза пасха преференциялар пирілчелер. 2001 чылда Владимир Путин андағох федеральнай законда хол салған.

Хазна Кремль ӧргезінде Россия президентінің должнозына кірчеткеніне хоостыра чоох тутханы, Москва, 7 майда 2000 чылда

2000 чылның кӧрік айының 26-ҷы кӱнінде ирткен президент табығларында Путин пастағы турда чиңіс тутхан, аның ӱчӱн 52,94 % ӱн пирілген.

Пастағы паза ікінҷі президент табығлары (2000—2008)

Ӧӧн статьялар: Первый и Владимир Путиннің ікінҷі президент тузы

2000 чылның сілкер айының 7-ҷі кӱнінде Путин Россия президентінің тоғызын апар сыххан. 2000 чылның сілкер айының 17-ҷі кӱнінде Россияның правительствозының кнезіне Михаил Касьяновты турғызыбысхан.

2004 чылның азығ айының 4-ҷі кӱнінде Касьяновтың правительствозы отставкаа ызылған, правительствоның наа кнезі Михаил Фрадков полыбысхан.

2004 чылның кӧрік айының 14-ҷі кӱнінде Путин был президенттің ікінҷі тузына табылған, аның ӱчӱн 71,31 % ӱн пирілген. 2004 чылның сілкер айының 7-ҷі кӱнінде должнозына кірген.

2007 чылның ӱртӱн айының 12-ҷі кӱнінде Путин Фрадковтың правительствозын тоғыстаң сығарыбысхан. Правительство пазына Виктор Зубковты турғызыбысхан.

2008 чылның сілкер айының 7-ҷі кӱнінде ӱлгӱні табылған президентке, позының администрациязының полған пазы Дмитрий Медведевке пирібіскен. Нинҷе-де кӱн аның алнынҷа Путин Time «100 самых влиятельных людей мира» изерізінде 2-ҷі орында пол парған.

Ікінҷі чечен чаазы

Владимир Путин Чечняның администрация пазы Ахмат Кадыровнаң хадалар. Россия президентінің пресс-службазының сомы, Ростов-на-Дону, 8 ноябрьда 2000 чылда

Ӧӧн статья: Ікінҷі чечен чаазы

Чечнядағы наа улуғ чаа «отложеннай статус» сағызын чыып салған паза хатап кӧп беженецке паза кӧп ӱрееннерге ағылған. 2000 чылның часхызы пасталарына федеральнай войсколар Грозныйны холға киргеннер паза республиканың чирінің кӧп чардығын хайығда тут сыхханнар. 2000 чылның кӧрік айында анда 1991 чылдаң сығара пастағызын на тиксі Россиядағы табығларда араласчаң ӱн пиріс участоктары иділгеннер. Федеральнай ӱлгӱнің союзнигі полыбысхан Ичкерия муфтийі Ахмат Кадыров, аның оолғы Рамзан паза Масхадовха киртізін чідір салған чазы командирлері. 1999 чылның кӱскӱзінде олар федеральнай войсколар саринда полыбысханнар. 2000 чылның хандых айында Путин Ахмат Кадыровты Чечняның устағ-пастаа пазына турғыс салған. 2003 чылның кӧрік айында Чечняда референдум ирткен, анда федеральнай законодательствоҷа Чечняның конституциязы алылған. 2003 чылның чарыс айында Ахмат Кадыров республика пазына табылған. 2004 чылның сілкер айында терактта тыны ӱзіл парған. Оолғы Рамзан Кадыров 2007 чылның хосхар айында республика пазы полыбысхан.

Ікінҷі чечен чазы пічік хоостыра 2009 чылның хосхар айының 16-ҷы кӱнінде контртерроризм операциязының режимі чох иділгенінең тоозыл парған.

Алтынзархы Кавказта терроризмнең тоғыр кӱрезіг

Чааҷыларның килкім операциязы тоозыл парғанда, чечен сепаратисттері, диверсия паза террор тактиказына кіріп, федеральнай ӱлгӱнең тоғыр чааны узаратханнар. Боевиктер нинҷе-де улуғ рейд иртірібіскеннер, ол санда 2001 чылның ӱртӱн айында Гудермессер кіргеннер 2002 чылның ӱртӱн айында Руслан Гелаевтін отряды Ингушетиязар кірген. 2003 чыл тоозылчатханда, Гелаев Дагестан чирінҷе Панкисскай тирең ӧзензер (Грузия) кірерге иткенде, чааҷыларның аар техника паза авиация хабазиинаң тоғырланызы ікі айға узарадылған.

2002 чылның чарыс айының 23-ҷі кӱнінде Москвадағы Дубровкада Театр кінін чечен боевиктері холға алғаны алынҷа резонансха ағылған .

Москвада боевиктернің теракттарында нинҷе-де хати ипчілер араласханнар, «Кисловодск — Минеральные Воды» электропоездтерінде 2 хати чара чачыраан. Аның соонда Москвадағы метрополитенде чара чачыраан. 2004 чылның азығ айының 6-ҷы кӱнінде, «Автозаводская» станциядағы теракт соонаң, Путин «Россия террористтернең чоох алыспинча, ол оларны чох итче» тіп искірген. Азығ айының 13-ҷі кӱнінде Катарда Россия спецслужбаларының кізілері чечен сепаратизмінің пастарының пірсі Зелимхан Яндарбиевті чох идібіскеннер. Ол Дубровкадағы терактнаң палғалыстығ полған.

2004 чылның орғах айының 24-ҷі кӱнінде ӧлімге тимде ипчілер Домодедово аэропорттаң сығара учуххан ікі пассажир авиалайнерлерін чара чачырадыбысханнар. Ӱртӱн айының 1-ғы кӱнінде боевиктер Бесландағы (Алтынзархы Осетия) школаны холға алып, заложникке пір муң азыра улуғ-кічігні алғаннар.

2005 чылның кӧрік айында ФСБ-ның ӧнетін операциязы тузында «Ичкерия президенті» Аслан Масхадов чох иділген. Аны паза чазы командирлерін чох иткен соонда, боевиктернің диверсия-терроризм киректері илееде хызырыл парғаннар. 2006 чылның кӱрген айының 31-ҷі кӱнінде Путин Чечнядағы контртерроризм операциязы тоозылча тирге чарир тіп искірген. Олох чылның от айында Россияның спеслужбаларының ӧнетін операциязы соонда 1 № террорист Шамиль Басаев чох иділген.

2019 чылда президент чылларының иң аар тузын Путин Москвада Дубровкадағы Театр кінінде паза Бесландағы школада террористтер заложниктерні холға алғанын адаан.

Политика системазын алыстырғаны

2000 чылның сілкер айында Путин позының чахиинаң федеральнай округтарда киртістіг (полномочнай) кізілер институдын тӧстеп алған. Регионнардағы законнарны федеральнай законнарға килістіре идер килкім тоғыс апарыл сыххан.

Хазнаның конституция-политика системазының пастағы улуғ реформазы 2000 чылның орғах айында Федерация Чӧбін тӧстир изерістің алысханы полыбысхан. Аның хоостыра, губернаторлар паза регионнарның законнар алҷаң ӱлгӱзінің пастары, хайзылары аның алнында должнозы пастыра Федерация Чӧбінің кізілері полғаннар, турғызылған кізілерге алыстырылғаннар; халғанҷыларына Федерация Чӧбінде тӧреміл паза профессия хоостыра тоғынарға кирек полған (оларның пірсін губернатор турғысхан, ікінҷізін — регионның закон алҷаң органы). Олох туста 2000 чылның ӱртӱн айында президенттің холында совещательнай орган, Россияның Хазна чӧбі, тӧстелген. Аның араласчылары должнозы хоостыра хазнаның субъекттерінің пастары полчалар.

Бесландағы теракт соонда, 2004 чылның ӱртӱн айының 13-ҷі кӱнінде, Путин регионнар пастарының табығларын чох идерге итчеткенін чарлабысхан. Пу хаалағны хазнаның федеральнай паза регион ӱлгӱлерінің тоғызын чахсыландырары киректелчеткенінең паза терроризмнең тоғыр кӱрезігні тыыдарынаң чарыт пирген. 2004 чылның улуғ хырлас айында регионнар пастарын президент кирген кандидаттар изерізінең законнар алҷаң чыылығлар таапчалар. 2005 чылның кӧрік айынаң сығара регионнарның пастарын «киртізі чох пол парған ӱчӱн» тоғыстаң сығар сыхханнар.

Путин Кызылда, Тыва, 15 августта 2007 чылда

2003 чылның хырлас айында Хазна думазына табығлар салтары хоостыра федеральнай изерісче паза пір мандаттығ округтарҷа иң кӧп орын «Единая Россия» партия алған. Ол 2001 чылның улуғ хырлас айында президент Путиннің хабазиинаң піріктірілген «Единство» паза «Отечество — Вся Россия» политика пірігістері хоостыра тӧстелген. «Единая Россияа» конституция кӧп сабазы киліскен.

2005 чылның часхызында Хазна думазына партия изерістерінҷе ле табығлар иртірердеңер закон алылған. Хазна думазындағы чирлер представительствозы (пір мандаттығ табығ округтары) чох иділген. Региондағы парламентке табығларда утып алған партияа губернатор постына Россия президентіне пос кандидатуразын пирерге чаратчатхан тӱзедіглер федеральнай законодательствоға алылғаннар. Регионнарның кӧп сабазында «Единая Россия» пу праволығ полған. Губернаторларның ӱлгӱ партиязына кірчеткені удаа тоғас сыххан.

Право хайраллаҷаң системаның алысханы

2000 чылда президент Путиннің чахиинаң, чарғы сферазында законнар аларын чахсыландырар пӧгіннең, тоғысчы ӧме тӧстелген. Пазағы чылында чарғы системазын алыстырар нинҷе-де ӧӧн закон алыл парған. Оларның ӧӧннері санында: «РФ-ғы чарғыҷылар статустарынаңар», «РФ-ның чарғы системазынаңар», «РФ-ның Коснтитуция чарғызынаңар» паза «РФ-дағы адвокат киреенеңер паза адвокатурадаңар».

2001 чылның улуғ хырлас айында Россия Федерациязының наа Уголовнай-процессуальнай кодекзінде хол салыбысхан, 2002 чылның от айында — Россия Федерациязының арбитражнай процессуальнай кодекзінде, кічіг хырлас айында — Гражданскай процессуальнай кодекзінде.

2007 чылның хандых айында Прокуратура хойнында Істезіг комитедін тӧстирінеңер законда хол салылған, іди істезіг органнары прокуратура органнарынаң чарыл парғаннар, 2011 чылда РФ-ның Істезіг комитеді, прокуратурадаң сығыбызып, алынҷа федеральнай ведомство пол парған.

2013 чылның хандых айының 21-ҷі кӱнінде Путин Россияның Ӧӧркі паза Иң пӧзік арбитраж чарғыларын піріктірібізерге хығырған, анзы Россия Конституциязына тӱзедіглер кирерін кирексеен. 2014 чылның орғах айының 6-ҷы кӱнінде Россияның піріктірілген наа Ӧӧркі чарғызы тоғын сыххан.

«Курск» суғ алтындағы кименің ӧлімі

Ӧӧн статья: «Курск» АПЛ саайы

2000 чылның орғах айының 12-ҷі кӱнінде Баренцев талайда пол парған «Курск» суғ алтындағы кименің ӧлімі ӱчӱн РФ-ның Чаа-талай кӱстері ле хомайлалбаан, президентке дее сурығлар полған. Суғ алтындағы киме нинҷе-де чара-чарыстар пол парғанда, пат парған. Экипажтың прай 118 кізізі ӱреп парған.

Экономика тилізі

Россияның чонының пір кізее ВВП-ның алысханын СССР-ға кірген хазналарнаң тиңнестірері

Россиязар пасха хан чирі инвестицияларының кіргені (1995—2013), млрд доллар США

Чуртирға читкіҷе иң тӧбін синінең асхынах парыстығ Россия чонының чардығының алысханы (1992—2016), проценттерде

Динамика цены на нефть марки Brent 1987 чылның сілкер айынаң 2016 чылның кӱрген айына теере Brent маркалығ нефть паазы алысханы, долларов баррель ӱчӱн

Путиннің Россия президенті полған тустағы экономика салтарларын идіп (2000—2007 чыллар), США-ның Национальнай хорғыс чох поларынҷа чӧбінің Россияҷа улуғ устағҷызы полған Томас Грэм, пасхан: «Экономика 1990 чылларда чідірген прай позицияларын айландырып алған, ідӧк чуртап полар услугалар секторын тӧстеп алған, хайзы совет тузында чох полған даа тирге чарир. Россияда улиинҷа ӱзінҷі орында, Хыдат паза Япония соонда турчатхан алтын валюта запазы чыыл парған» (2021 чылда Россия алтын валюта резервтерінҷе пизінҷі орында турча) .

Россия экономиказында ВВП-ның (Валовай істіндегі продукт), промышленнай паза аал хонии производствозының, пӱдіріг киреенің, чонның парызының ӧзізі таныхталған. Хызығыста чуртапчатхан чонның сині хызырыл парған (2000 чылдағы 29 %-таң 2008 чылдағы 13,4 % теере), тоғыс чохтарның сині 2000 чылдағы 10,6 %-таң 2008 чылдағы 6,2 % хызырыл парған.

2005 чылда Путин тӧрт кирек национальнай проекттернің толдырылып пасталғанын чарлабысхан. Ол «Хызых», «Ӱгредіг», «Чурт» паза «Агропромышленнай комплекзінің тилізі» проекттер полғаннар. 2018 чылда Путин наа национальнай проекттерні аларынаңар чахығ сығарыбысхан. Ол «Кізі капиталы», «Чуртасха истіг оңдайлар» (орыс. «Комфортная среда для жизни») паза «Экономика ӧзізі» проекттер полғаннар.

2012 чылның орғах айының 22-ҷі кӱнінде Россия Тиксі Россиядағы садығ пірігізінің (ВТО) араласчызы полыбысхан.

2006 чылда Федеральнай чыылыға чахиинда Путин Россияда пала табарын ӧскірерінҷе оңдайлардаңар чарлабысхан: олған пособиелерін ӧскірері, «іҷе капиталын» кирері паза пасхазын.

2008 чылның азығ айының 1-ғы кӱнінде Стабилизация чыындызы Резерв чыындызына паза Национальнай благосостояние чыындызына чарылған. Пастағызы бюджет дефицидін чабарға тӧстелген, ікінҷі кізілерге пенсия тӧлирге кӧріл парған, ідӧк чардыхти инфраструктура проекттеріне хорадылған.

2000—2010 чылларда Россияа пасха хан чирі инвестициялары хозылғаны таныхталған. 2000 чылдағы 11 млрд доллардаң 2010 чылдағы 115 млрд долларға читкен.

Ӱлгӱнің паза улуғ бизнестің палғалызы

Путин президент полыбысханда, «рыноктың прай субъекттерінің ӱлгӱнең пір тиңе турчатханы» тезисті сығарыбысхан. Килкім пос идінҷектерге сӧс пирілген – приватизация салтарлары хати кӧрілбес. Хайзы оңдайлар пастыра килкім бизнес Россия политиказына теел полбин сыххан. Евросоюз Россия бизнесменнерін «олигархтар» тіп адабин сыххан.

1990 чылларда пайып парған пірее миллиардерлер политиканы паза хазна устанызын пас полбиныбысханнар. Піреезінің кӱҷӱр полып паза налогтарны тӧлебеен ӱчӱн уголовнай киректері азылған. Андағлар санында "Медиа-Мост ЗАО-ның холдингтің ээзі Владимир Гусинскайны адааннар. Россиядаң парыбысхан саблығ бизнесмен Борис Березовский, ол ОРТ, «Сибнефть» паза «Аэрофлот», акциялар капиталында ӱлӱзін садыбысхан. Акциялары ӱчӱн ікі миллиардча доллар алған. Іди, ӧӧн телеканаллар — ОРТ (Пастағы канал), «ВГТРК» паза НТВ — хазна паза хазна компаниялары холында пол парғаннар.

2003 чылда «ЮКОС кирее» пасталыбысхан. Кӱчӱрленген ӱчӱн паза ахчаны улуғ синде оғырлаан ӱчӱн, ідӧк налогтарны тӧлебеен ӱчӱн ӱр туста Платон Лебедев паза Михаил Ходорковский пыролатханнар. 2004 чылның азығ айының 24-ҷі кӱнінде, президент табығларының ікі чарым неделя алнынҷа, Путин Михаил Касьяновтың правительствозын отставкаа ызыбысхан.

2004 чылның хандых-от айларында президент полысчызы — РФ-ның президентінің Администрациязының устағҷы орынҷызы Игорь Сечин, хайзын хадарҷылар Путиннің иң чағын киртістіг кізізі чіли таныхтааннар, «Роснефть» хазна нефть компаниязының наа устағҷылар чӧбіне паза аның кнезіне табылған. Тӱрчедең «Роснефть» хайиина «Юганскнефтегаз» нефть аныҷаң компания кірген. Аның алнында ол ЮКОСти полған.

Тастындағы политика

Владимир Путин Россия-НАТО саммиттің чыылиинда. 2002 чыл

Ідӧк кӧр.: Россияның тастындағы политиказы и Президент Путиннің хырығ озаринзар чорыхтар изерізі

Хазнаның устап сыххандох, Путин Кидеркі тилекейнең палғалыс тударға киректелчеткенін искірген. 2000 чылның кӧрік айының 5-ҷі кӱнінде «Би-би-си» телеканал интервьюзында «Россия — Европа култутразының чардығы» паза НАТО-ны ыырҷы чіли чадап кӧрчеткенін, че Россия НАТО-ның алғыдылчатханынаң тоғыр полчатханын таныхтаан. Олох туста ікі саринаң кирексіністер толдырылза, Россия НАТО-ға кірерінең тоғыр полбаан.

Россияның НАТО-ға кірер темазы Москвада 2000 чылда ирткен Путиннің паза Билл Клинтонның чоохтазиинда кӧдірілген. США президенті паза прай американ делигациязы, тізең, уғаа пазымнығ тудынған.

2000 чылның хандых айында президент Путиннің чахиинаң «Россия Федерациязының тастындағы политика концепциязы» чарадылған. Аның ӧӧн пӧгіннері - хазнаның хорғыс чох поларын идері; пик паза сын оңдайларда чуртирын тӧстирі; Россия хырығларынҷа хонҷыхтарнаң амыр чуртиры; пасха хан чирі хазналарынаң паза хазналар аразындағы пірігістернең чӧптіг полып, килістіре кирексіністерні тілирі.

Ідӧк кӧр.: Россия-американ палғалыстары

Джордж Буш — кічии президенттің пастағы тузын (2001—2005), уламох 2003 чылның кӧрік айында Ирактағы чаа пасталғанҷа, эксперттер Россия-Америка палғалызының «тархындағы иң пӧзік сині» адаҷаңнар. Мында «террорнаң тоғыр чааның» пірге тоғызының паза президенттернің чағын палғалызының синінеңер чоох парча.

Ідӧк кӧр.: Россия паза НАТО

Россиянаң Запад чағын арах пол парғаннар США-да 2001 чылның ӱртӱн айының 11-ҷі кӱнінде пол парған терроризм акттары соонда. Андада Россия чоннар аразындағы терроризмнең тоғыр кӱрезігде американецтернең хада полған. Россия террористердең тоғыр коалицияда араласхан. Аны, тізең, США Афганистанда талибтер режимінең тоғыр чаа апарар ӱчӱн тӧстеп алған. Ідӧк «Россия — НАТО палғалызы: наа качество» Римдегі декларацияда хол салылған. Анын хоостыра Россия Чӧбі — НАТО («Он ікінің Чӧбі») тӧстелген, аның соонда Россияның паза НАТО-ның пӧзік арах синдегі палғалыс поларын паза Россияның паза НАТО-ның пір тиң араласчылар поларын сахтирға чарир полған. Россия США-ның паза НАТО-ның чаа таарлағларын паза чааҷыларын Афганистанзар кӧзірерге позының киидегі орнын пирген.

2001 чылда Россияның устағ-пастаа Кубада (Лурдес) паза Вьетнамда (Камрань) чаа базаларын чаапчатханын чарлабысхан. Аның экономика парызы чоғыл, ідӧк пасха хан чиріндегі чаа базаларының тиксі тузазы чоғыл тіп сылтаа адалған.

Профессор Андре Либихтің искіриинең, Россияның паза США-ның чағынназына 2000 чылларда позы США харығ полыбысхан. Ол 2001 чылның улуғ хырлас айында Ракеталардаң тоғыр арачыланыс системаларын хызырарынаңар чӧптезігдең пос саринаң на сығыбысхан. Россия кӧрізінең, США-ның чӧптезігдең сығыбысханы наа партнёрствоға ізеністі чох идібіскен паза глобальнай синде сайбапчатхан фактор полыбысхан. ПРО чӧптезігдең США сығыбысханына Россия СНВ-II чӧптезігдең сығыбысхан. Ол 2002 чылның сілкер айында нымзах арах Стратегическай наступальнай потенциалларны хызырардаңар чӧптезіге алыстырылған.

Россияның паза Западтың наа кризизі 2003 чылның кӧрік айында США паза аның союзниктері Саддам Хусейннің режимін чох идер пӧгіннең Ираксар кіргенінең палғалыстығ. Россия прай чирде Германиянаң паза Франциянаң хада США-ның киректерін хазыр ӱзӱрген. Европа союзниктері, тізең, США-ға полыс сыхханнар. Путиннің 2012 чылда хабарҷылар конференциязында пирген паалағларынаң, Россия-Америка палғалызы 2003 чылда США войсколары Ираксар кірген соонда паза аның хоостыра таласта ардап парған.

2003 чылның кічіг хырлас айында Грузияда «розалар революциязы» пасталған. Іди , 2004 чыл пасталғанда, ӱлгӱге Михаил Саакашвили килген. Ол Грузияның политиказын саңай США саринзар айландырыбысхан, НАТО-ға кірерге кӧстег тут сыххан. Аның президент тузында Россия-Грузия палғалызының иң аар тузы килісче. 2008 чылда Грузия пастабысхан чаа аның кульминациязы полыбысхан.

2004 чылның кӧрік айында теестегі НАТО-ның алғыдылғанында альянсха Іскеркі Европадағы читі хазна кірген, ол санда Россияның хырығларынҷа иртчеткен Эстония, Латвия паза Литва. Анзы хазнаның хорғыс чох поларынҷа кирексіністеріне саңай киліспинчеткен полыбысхан. «Ведомости» газета паалиинаң, НАТО-ның іскеркі саринзар алғыдылчатханында Путин США-ның президенті Джордж Буштың паза Великобританияның премьер-министрі Тони Блэрнің «посты садыныбысханын» кӧр салған. Ол тусха Путин оларны арғыстарына санап, оларнаң хада-пірге палғалысты пӱдірген полған. 12 чыл пазынаң Крымдағы чооғында Путин искірген: «Пісті алаахтыр ла турғаннар, пістің кистібісте чарадығлар алҷаңңар, пол парғанын на кӧзітчеңнер. Ідӧк НАТО іскеркі саринзар алғыдылчатханда, пістің хырығларыбыста чаа инфраструктуразын турғысчатханда полған. Піске пір нимені ле чоохтаҷаңңар: „Сірернің мында киректерің чоғыл“».

2004 чыл тоозылчатханда, Украинада полған президент табығларында Россия ӱлгӱлері Виктор Янукович ӱчӱн полғаннар. Ол Украина регионнарының партиязынаң сыххан кандидат полған. Пірге экономика пространствозы паза орыс тіліне ікінҷі хазна тілі статузын пирері хоостыра партия Россиянаң хада-пірге экономика тоғызын апарарға итчеткенін искірген. Наа Украина президенті Виктор Ющенко, тізең, Украинаның евроалтантическай кӧстеглерін, НАТО-зар кірерге итчеткенін чарлабысхан — анзы конституциязына кирілген нейтралитет принциптерінең (аның хоостыра Россия Украина суверенитедінең чарасхан) кизе-тоғыр парчатхан — алнындағы Леонид Кучманың «кӧп векторлығ» геополитика курзын хыйа идібіскен. Россияның устағ-пастаа «Хызыл сарығ революцияа» паза Ющенконың политиказына хомай паалағ пирген. Ющенконың тузында пис чыл изере (2004—2009) Украина паза Россия палғалызы хомайдаң хомай пол сыххан.

2004 чылның чарыс айының 14-ҷі кӱнінде, Пекинзер чорых тузында, Путин КНР-ға Тарабаров олтырыхты паза Амур суғ хазындағы Улуғ Уссурийскай олтырыхтың чарымызын, тиксі улии 337 км², ідӧк Аргунь суғдағы Большой остров чарымызын пирчеткен чӧптезігде хол салыбысхан. Анзы Россия-Хыдат хырығларының демаркациязын тоос саларға оңдай пирген. Хыдатнаң палғалыс чахсыландырылған.

Жак Ширак, Людмила Путина, Владимир Путин, Джордж Буш-младший паза Лора Буш. Москва, парад, 9 майда 2005 чылда

2006 чылда Россия «Сигіс ӧмезінде» кнес полған («Улуғ восьмёрка»).

2006 чылда Грузия ӱчӱн Россия паза США палғалызы уйан пол парған. Саакашвили президент полған туста Грузия США-наң хада полыбысхан. Абхазия паза Ӱстӱнзархы Осетия ибіре кирек аар полыбысханда, Россия Грузияа транспорт хурчаа пасталчатханын чарлабысхан. Ол 2010 чылға теере узарадылған, Грузиянаң кӧні авиация палғалызын чабысхан.

Владимир Путин «Пётр Великий» атомнай крейсер бортында Алтынзархы флоттың ӱгредіглері тузында, 2005 чыл

Ӧӧн статья: Владимир Путиннің Мюнхендегі чооғы

2000 чылларның ікінҷі чардығында азых чоохтарында, ол санда Хорғыс чох поларынҷа политикаҷа Мюнхендегі конференцияда (2007 чылның азығ айы), Путин Американың тастындағы политиказының экспансия чаа пӧгіннерінең тоғыр полчатханын кӧзіткен. Мюнхенде Путин Американың чааҷыларын паза ракеталардаң тоғыр арачыланыс системазының элементтерін Іскеркі Европада турғызарынаң паза Хан тигірнің милитаризациянаң тоғыр полчатханын чарыт пирген. Путин США тилекейге пір полюстығ модельін кирерге итчеткенін, тилекейдегі сурығларны чаа чолынаң пӧгерге сағынчатханын алынҷа таныхтаан. НАТО паза Евросоюз ООН-ны алыстырарға итчеткенін хомайлаан. Путиннің Мюнхендегі чооғы кидеркі политиктерге хорығыс ағылған.

Россияның устағ-пастааның тоғырланызы Россия хырығлары хыринда ПРО-ны турғызар Америка пӧгіннерін алыстыр полбаан. Іскеркі Европада ол системаны турғызары Россияның ракета-ядернай кӱзіне хорғыс ағылған, 2012 чылның азығ айында, нандырығ пиріп, Калиниград облазында «Искандер» ракета комплекстерін турғызар тоғыс пасталған.

2007 чылның от айының 14-ҷі кӱнінде Путин «Россия Федерациязы Европадағы Олаңай вооружениелер чӧптезии паза анынаң палғалыстығ чоннар аразындағы чӧптезіглер толдырыларын тохтатчатханынаңар» чахығда хол салыбысхан. 2007 чылның хырлас айында пу мораторий чуртасха киріл сыххан.

2008 чыл пасталчатханда, Россия, США паза НАТО палғалызы уйан полыбысхан ӱчӱн, Североатлантическай альянстың устағ-пастаа Украинаның паза Грузияның НАТО араласчылары полар ӱчӱн тимнегліг тоғысты апарар айланысты ӱзӱр сыххан. НАТО-ға кірчеткен хазналар паза правительстволар пу пірігіске кірер кирексіністер толдырыл парза, Грузия паза Украина соонаң НАТО араласчылары полыбызарлар тіп Бухарестте искіргеннер, анзы Россияа улуғ хорғыс ағыл сыххан, пу пірігіске кірер кирексіністер толдырыл парза. Пу чарадығ НАТО-ның пазағы саммиттерінде киречілелген.

Президент паза премьер полған туста Путин НАТО-ның Востоксар парчатханын Россияа хорғыс ағылча тіп кӧрген. Грузия паза Украина НАТО-ға кірерге итчеткен ӱчӱн, Путин Абхазияның паза Ӱстӱнзархы Осетияның пастарына хабазарға итчеткенің искірген. Олар НАТО саммидінде алылған чарадығ ӱчӱн паза хазналарына хорғыс кӧрчеткен ӱчӱн позынзар айланғаннар. 2014 чылның кічіг хырлас айының 24-ҷі кӱнінде Россия паза Абхазия президенттері Сочиде 10 чылға хада-пірге паза стратегия партнёрлары полардаңар чӧптезігде хол салғаннар. Аның хоостыра, пір тиксі арачыланыс пространствозы паза пірге войсколар группировказы тӧстелгеннер, алнында ікі хазнаның толдыразынаң чаа-политика интеграциязы полары кӧріл парған.

2000—2010 чылларны паалиры

Британия историгі, Билькентскай университеттің чоннар аразындағы палғалызы кафедразының устағҷызы Норман Стоунның (2007) кӧрізінең, Путин 2000 чылларда «Россияның хазна чіли изел парарына ағылчатхан тархын кӧстеенең Россияны сығара тартып алған». Журналист Марк Симпсон «The Guardian» пу туста Путин Россия хазназын паза Россия кӱзін наачылабысхан, ол Россияның кирексіністері ӱчӱн турызарға хорыхпинча тіп пасхан. 2007 чылда американ журнал Time Путинні чыл кізізі адап салған, аның улуғ устағҷы полчатханын паза Россия пик полар ӱчӱн кӱстенчеткенін таныхтаан. Олох туста чоннар аразындағы сурағларда чонның сағыс-кӧрізі хоостыра, онар чыл тоозылчатханда, тилекейнің сигіс лидері санында Путин киртініс рейтингінің алтында полыбысхан (Россия істінде киртініс 82 % полған).

Правительство кнезі (2008—2012)

Путиннің ікінҷі правительствозы

Ідӧк кӧр.: Путиннің ікінҷі правительствозы, Дмитрий Медведевтің президентствозы и Россияның толдырығ ӱлгӱзінің федеральнай органнар пӱдізі (2008—2012)

2008 чылның сілкер айының 8-ҷі кӱнінде, Дмитрий Медведевтің инаугурациязының пазағы кӱнінде, Хазна думазы Россия правительствозының кнезіне Путинні чаратхан. Аны турғызардаңар чахығда Медведев олох кӱнде хол салыбысхан. Сілкер айының 12-ҷі кӱнінде Путин Россияның наа правительствозының пӱдізінеңер искірген. 2008 чылның сілкер айының 27-ҷі кӱнінең сығара 2012 чылның от айының 18-ҷі кӱніне теере Путин ідӧк Белоруссия паза Россия союз хазназының Министрлер Чӧбінің кнезі полған.

ВЦИОМ танығларынҷа Путинге киртінчеткені хоостыра индекс, 2007—2011 чыллар

Пу тусха 2008—2010 чыллардағы Россиядағы финанс-экономика кризизі киліс парған. Ол глобальнай кризистің салтары полча.

Тастындағы политика (2008—2012)

2008 чылның орғах айында Россияның паза Западтың тоғырланызына наа этапты Грузиядағы чаа ас пирген. Грузия Ӱстӱнзархы Осетияны паза андағы Россия миротворецтерін ат сыхханда, премьер Путин паза президент Медведев хада-пірге «Грузияны амыр чуртасха кӱстир пӧгіннең чаа операциязын» пастирға чарадығ алғаннар. 5 кӱн аразына Россия чааҷылары чарадылбаан республиканың чирін Грузия армиязынаң арығлабысханнар паза Грузияның чиріндегі чаа объекттеріне бомбалар тастирға узаратханнар. Аның соонда Россия Ӱстӱнзархы Осетияның паза Абхазияның пос полыбысханын чарадыбысхан. Грузиядағы чаа ӱчӱн паза Абхазиянаң Ӱстӱнзархы Осетияны пос алынҷа полчатханынаң чарасхан ӱчӱн Западта Россияа санкциялар сал пирерге чӧптер полған даа ползалар, Россияның, Евросоюзтың паза США-ның палғалызы хомай полбин, чахсы саринзар айландырылған .

Правительство пазы полып, Путин БРИКС группазын (Бразилия, Россия, Индия, Китай, ЮАР) тӧстирінде ӧткін араласхан. Мюнхендегі чооғындох пу тӧрт тиліпчеткен экономика системаларының тиксі ВВП-зы США-ның паза Европа хазналарының ВВП-ын асча тіп таныхтаан. Пу экономика блогы политика блогына айландырар ӱчӱн Путин асхынах нимес кӱс хоратхан. Пасталған анзы в 2009 чылда Екатеринбургта ирчткен БРИКС-тың пастағы саммидінде.

2009 чылдаң сығара Путин Казахстанның паза Белоруссияның уламох чағын экономика интеграциязы ӱчӱн пол сыххан. Іди Таможенного союза Белоруссиянң, Казахстанның паза Россияның таможня союзы тӧстелген. Путин анзын «Совет тузы соонда олаңай экономика паза садығ палғалызын нааҷылирына пастағы сын хаалағ» чіли паалаан.

Владимир Путин паза США вице-президенті Джозеф Байден 2011 чылда

2011 чылның чарыс айында Россия, Украина, Белоруссия, Казахстан, Армения, Молдавия, Киргизия паза Таджикистан правительстволарының пастары пос садығ зоназы тӧстелчеткенінеңер чӧптезігде хол салғаннар.

2010 чылның кічіг хырлас айында Forbes американ журналы хоостыра, Путин тилекейнің иң улуғ кізілерінің аразында 4-ҷі орында пол парған. 2011 чылның кічіг хырлас айында Forbes андағох рейтингінде Путин 2-ҷі орында пол парған. Путиннің ӧӧн чидиине 2011 чылда журнал 2015 чылға Евразия союзын тӧстеҷең сағысты адабысхан.

2010 чылда Süddeutsche Zeitung немец газетазының статьязында — хайзы чыл сай иртчеткен экономика форумында аралазарына чарыдылған — Путин Евросоюзха Владивостоктаң Лиссабонға теере чирде экономика альянзын тӧстебізерге чӧп пирген, аны таможня тарифтерінің унификациязынаң, ЕС-тың виза режимін чох идерінең пастирын кӧрген. Пу сағыс чуртасха кирілбеен. Евросоюзта ол тусха, Россияны санға албин, пасха проект тимнелген. Ол позынзар Совет Союзына кірген хазналарны тартарға кӧрілген. Ол Азербайджан, Армения, Белоруссия, Грузия, Молдавия паза Украина палғалыстарын тилідер «Іскеркі партнёрство» полған.

Россиянаң Западтың палғалызы хатап хоймайлан сыххан 2011 чыл пазында. Андада Путин Ливияда апарылчатхан НАТО-ның чаа операциязын крестовай чорыхтарнаң тиңнестірібіскен. Олох туста Путин ООН-ның Хорғыс чох поларынҷа Чӧбінің Ливия хоостыра резолюциязын киктеен (Россия пу сурығда чаратпаан, че вето правозынаң тузаланмаан), аны «толдыра нимес паза кинем» адабысхан».

2012 чылның азығ айының 4-ҷі кӱнінде ООН-ның Хорғыс чох поларынҷа Чӧбінде ирткен ӱн пирісте Сирияҷа андағох резолюцияда Россия вето правозынаң тузаланған.

Президент табығлары (2012)

Ӧӧн статья: Россиядағы президент табығлары (2012)

2012 чылның кӧрік айының 4-ҷі кӱнінде ирткен президент табығларында Путин пастағы чардығында чиңіс тутхан, аның ӱчӱн 63,6 % (45 602 075) ӱн пирілген.

Россия президентіне кандидат Геннадий Зюганов (КПРФ), «Яблоко» паза «Другая Россия», «Голос» ассоциациялары партияларның паза пасха халых пірігістерінің пастары табығлар закон хыйыстыра ирткенінең чаразарға хығырғаннар, аның салтарына табығлар алнындағы кампанияда паза табығлар тузында полған сайбағлар ағылған тіп таныхтааннар.

Ӱзінҷі, тӧртінҷі паза пизінҷі президент тузы (2012 чылдаң сығара)

Владимир Путин Россия Федерациязының президенті должнозына кірче

Ӧӧн статьялар: Третий и Владимир Путиннің тӧртінҷі президент тузы

Ӧӧн статья: Россиядағы президент табығларының изерізі (2024)

Путин ӱзінҷі хати президент должнозына 2012 чылның сілкер айының 7-ҷі кӱнінде кірген Ол кӱнде Путин нинҷе-нинҷе программа чахығларында (май чахығлары) хол салыбысхан. Пазағы кӱнде Хазна думазына правительство кнезіне Дмитрий Медведевтің кандидатуразын адаан. Аны чарадыбысханда, Медведевке наа правительство тӧстебізерге чахығ пирілген.

Путиннің пастағы ікі президент тузынаң тиңңестірзе, тилекейдегі финанс кризизі соонда 2012 чылдағы экономика кирее уламох аар полған.

2013 чылның хандых айының 12-ҷі кӱнінең сығара Путин Тиксі Россиядағы чон фронты халых чӧрімінең (ОНФ) устап сыххан.

2013 чыл пасталчатханда, Украинаны позының хайиинаң чідір салбас ӱчӱн, Россия ӧткін тоғыс апар сыххан. Улуғ хырлас айында, Украинаа кӧні полызығ оңдайынҷа, кредиттер паза аймах префиренциялар пиріп, ол санда газха, 15-че млрд доллар пирген. 3 млрд доллар кредиттің пастағы траншы Путиннің чарадиинаң иділ парған, че националистическай кӱстерге пастырып, Украинаның политика элитазы Западсар кӧр сыххан. 2013 чылның соонзар пасталған Евромайданның ӧӧн пӧгіні Россиянаң палғалызын ӱзіп, Януковичті президент орнынаң суурыбызары полған.

2014 чыл пасталчатханда, националисттер паза «Правый сектор» Украина президентінің паза Ӧӧркі Раданың администрациязын штурмнаң аларға хыҷанған соонда, Украина президенті Януковичті кӱснең суурыбысханнар. Украинаның Ӱстӱнзархы-Іскеркі чардығында паза Крымда пу киректерні хазна перевороды чіли оңарғаннар. Пу киректе паза чарым олтырыхта чонның сағыс-кӧгізін чабых сурағлар пастыра піліп алғанда, 2014 чылның азығ айында Путин Крымны Россия Федерациязына айландырарға пастирға чарадығ алған. Ол референдум пастыра чуртасха кирілген. Анзы Путинні уламох сабландыр салған. 2014 чылдаң сығара Донбасстағы тирігліг талас тузында Россия Украинаның Ӱстӱнзархы-Іскеркі чардығында чуртапчатхан чонға аймах саринаң хабас сыххан.

2018 чылның кӧрік айының 18-ҷі кӱнінде Путин Россия Федерациязының президентіне тӧртінҷі хати табылған, аның ӱчӱн табығҷыларның 76,69 % ӱнін пирібіскен.

2018 чылның сілкер айының 7-ҷі кӱнінде Путин тӧртінҷі хати Россия президенті полыбысхан.

2020 чылның кӱрген айының 15-ҷі кӱнінде Федеральнай чыылыға чахиинда Путин Россия Федерациязының Конституциязына хайзы тӱзедіглер кирерге чӧп пирген. Хазна думазы паза референдум чаратхан аның халғанҷы кӧрімінде президенттің полномочиезі алғыдылған, Россия Конституциязының сині хазналар аразындағы органнар чарадиинаң асча, чуртасха кирек иң асхынаң синінең тӧбін полбас МРОТ кирілген, пенсия индексациязын чылда иң асхынах пір хати идері алылған паза пасха алызығлар кирілгеннер.

2020 чылның кӱрген айының 16-ҷы кӱнінде Путиннің чӧбінең правительство пазы Россия Федерациязының Федеральнай налог службазының устағҷызы Михаил Мишустин полыбысхан. Правительство кізілері алыс парған.

2020 чылда Россияда Конституция тӱзедіглері хоостыра ӱн пиріс ирткен. Ол тӱзедіглер киріл парғанда, Путин 2024 чылда президент табығларында аралазар праволығ полыбысхан.

2023 чылның улуғ хырлас айының 8-ҷі кӱнінде, Кремльде Россия Матырларын пайрамни сыйыхтапчатхан туста, Владимир Путин 2024 чылдағы президент табығларында аралазар сағызын читірген.

2024 чылның кӧрік айының 15 – 17 кӱннерінде ирткен табығларда Россия президентіне хатап табылған (87,28 % ӱн пирілген, 76 277 708 кізі).

Социальнай-экономическай политика

2013 чылның кӧрік айында Путин Россиядағы чуға чуртастаң тоғыр кӱрезігні хазнаның ӧӧн пӧгіннер санына кир салған.

2018 чылның кӱрген айының 1-ғы кӱнінде Россияда Резерв чыындынаң Национальнай благосостояние чыындызын піріктірердеңер чарадығ чуртасха кирілген (Резерв чыындызы 2017 чылда бюджет дефицидіне хорадыл парған). Баррельге 40 азыра долларға садылған нефтьтың асхан парызы ФНБ-зар парған (2017 чылдағы паалар).

2019 чылның улуғ хырлас айының 27-ҷі кӱнінде Путин Россияның азых-тӱлӱгі хорғыс чох поларынҷа наа доктринаны чаратхан. Пічік хоостыра сағыбаан киректерге тимненіп — саайлар пол парза, ас-тамах сыхпаза — аал хонии продукциязының хазна резервін тӧстирі кӧріл парған.

2020 чылның кӱрген айының 15-ҷі кӱнінде Федеоральнай чыылыға чахиинда Путин Россия чуртағҷыларының чуртас синін кӧдірер тоғыстарны апарардаңар чарлабысхан. Оларны толдырарға наа короновирус пандемиязы харығ полыбысхан.

Пенсия реформазы (с 2019)

Владимир Путин пенсия реформазы киректелчеткеннеңер паза правительствоның закон проектіне алызығлар кирердеңер чоохтапча, Москва, 29 августта 2018 чылда

Ӧӧн статья: Россиядағы пенсия реформазы (2019—2028)

Ідӧк кӧр.: Россияда пенсия чазын ӧскірерінең тоғырланыстар (2018)

2018 чылның хандых айының 14-ҷі кӱнінде правительство пенсия сығар часты ӧскірер пӧгіннердеңер чарлабысхан, ікі кӱн пазынаң закон проекті Хазна думазына кирілген, анзы табыраанаң халыхты ӱрӱктірібіскен, Россияннар аразында тоғырланыстар пол сыхханнар. 29 августта Путин телевидение пастыра айланыста реформанаң хыйыстыра пар полбазынаңар искірген, че нымзатчатхан тӱзедіглер кирерге чӧп пирген. Закон проектін Хазна думазы алыбысхан ӱртӱн айының 27-ҷі кӱнінде, Совет Федерациязы — чарыс айының 3-ҷі кӱнінде, олох кӱнде анда Путин хол салыбысхан.

Коронавирус пандемиязы (2020—2022)

Владимир Путин COVID-19 хаптырған кізілерге кӧріл парған Коммунаркадағы 40 № ГКБ-да, 24 мартта 2020 чылда

2020 чылдаң сығар Россияның социальнай паза экономика киреене, тиксі тилекейде чіли, COVID-19 пандемиязы теелген. 2020 чылның хосхар айының 7-ҷі кӱнінде Россияда хоных аразында ағырығны хаптырып алғаннарның саны пір муң кізі ас парған.

2020 чылның кӧрік айының 25-ҷі кӱнінде хазнада коронавирус тарап пасталғаннаң, Путин, Россия чуртағҷыларына айланып, чонға, ӱреге кірген чон хоныхтарына паза бизнеске социальнай паза экономическай полызығ пирер оңдайлардаңар чарлабысхан. 1 млн салковай ас парған банк вкладтарына налог кирілчеткені паза хырығ озаринзар ахчазын сығарчатхан Россия компанияларына финанс-экономика оңдайларын хатығлирынаңар чарлалған. Хазнада карантин кирілген. Регионнар пастарына хоза полномочиелер пирілгеннер.

Хандых айының 23-ҷі кӱнінде Путин, телевидение пастыра Россия чонына айланып, коронавирус чуғынҷағынаң тоғыр салтарларны искіріп, анынаң анаң кӱрезер оңдайлардаңар чоохтаан. Аның паалиинаң, «сидік оңдайларда энергетика системалары, ЖКХ, транспорт, палғалыс, садығ ізестіг тоғыныбысханнар, халғанҷызы кізілерге иң кирек ниме-ноолар пир турған».

Орғах айының 11-ҷі кӱнінде Путин Россияда COVID-19 тоғыр вакцинаның пічікке кирілгенін искірген. 2020 чылның ӱртӱн айында Россияда пос кӧңнінең вакциназия кампаниязы пасталған, ол табырах парбаан. Позы Путин вакцинация курзын 2021 чылның кӧрік айының 23-ҷі паза хосхар айының 14-ҷі кӱннерінде иртібіскен. Президенттің тоғыс оңдайлары коронавирус ӱчӱн алыстырылған.

Пандемия ӱчӱн, пасха хазналарда чіли, Россия экономиказы тӱс сыххан. Путиннің кӧрізінең, чонға паза бизнеске тузында полызығ пирілген сылтаанда, Россиядағы кризис системаға айланмаан. Экономист Андрей Клепачтың паалиинаң, экономика хабазар сині ВВП 3,5 % чит парған.

Тирігліг кӱстер

Ӧӧн статья: Россияның чаа доктриназы

2012 чылнын кічіг хырлас айының 6-ҷы кӱнінде Россияның арачыланыс министріне Сергей Шойгу турғызылған. Аны турғысчатханда, наа арачыланыс министрі «Хазна арачыланыс чахиин паза армияны наачылабызарынҷа килкім пӧгіннерні толдыр полар» кізі поларға кирек тіп чарытхан Путин.

Сергей Шойгу паза Владимир Путин «Восток-2018» чаа ӱгредіглерінде

2018 чылның кӧрік айының 1-ғы кӱнінде искірілген президент Путиннің чыл сай пирілчеткен чахии улуғ ӱзӱріге ағылған. Аның ӧӧн тезизі – Россияа арачыланҷаң оңдайларны тимнирі. Пастағызын на тиріглер системазының наа стратегия оңдайларынаң чоохтап пирген. Аның сӧзінең, олар «США Ракеталардаң тоғыр арачыланыс чӧптезиинең сығыбысханына паза ол системаны США чирінде паза оларның националдьнай хырығлары тастында турғысчатханына нандырығ чіли» иділчелер. Олох туста ядернай (МБР «Сармат») паза гиперзвуковой (ракета «Кинжал») тирігнің паза пасха наа комплекстернің, ол санда талайдағы, характеристиказының чардығын чазыттаң сығарыбысхан.

РАН академигі Алексей Арбатов полагал, что президенттің чахииның «чаа-техническай» чардығы Америка устағ-пастааның наа ядернай стратегиязына нандырығ полча тіп сағынған. Пу сурығҷа Путин чахиинда, Арбатовтың сӧстерінең, орта паза пілдістіг искіріг идібіскен: «Россиядаң алай аның союзниктерінең тоғыр хайдағ даа ядернай тиріг, кічіг, ортын, хайдағ даа кӱстіғ полза, піс аны хазнабысха ядернай чаанаң кіргені чіли кӧрербіс. Нандырығ сах андох полар, прай сығысхан салтарларынаң хада».

Ядернай сурығҷа политиказы

Ӧӧн статья: Россия Федерациязынң стратегическай ядернай кӱстері

2020 чылның хандых айында президент Путиннің «Основах государственной политики Российской Федерации в области ядерного сдерживания» чахии тоғын сыххан. Анда ядернай тирігнең тузаланар тӧрт оңдай кӧріл парған. Андағ оңдайлар полчалар:

• Россия чиріне паза союзниктерге позыдылған баллистика ракеталарынаңар сын искіріг кіргені;

• Ыырҷы ядернай тирігні алай кӧп кізіні чох итчеткен пасха тиріглерні Россияҷа паза аның союзниктерінҷе позытханы;

• Ыырҷы Россияның иң кирек хазна паза чаа объекттеріне тееп парза, оларны чох иткені ядернай кӱстернің нандырығ иділістерін тохтадарына ағылза;

• Россиядаң тоғыр олаңай тирігнең парза, хазнаа хорғыс ағылчатса.

Тастындағы политика (2012 сығара)

Владимир Путин Санкт-Петербургтағы G20 саммидінде. 2013 чыл

Bloomberg агентство 2019 чылда Путиннің ӱлгӱде 20 чыл полғанын маңнаныстығ тіп паалабысхан. Іди, Путин КНР-наң палғалысты тыыдыбысхан, Крымны піріктірібіскен,Сириядағы чаа чӧрімін алыстырыбысхан, Ближний Востокта Россияны ӧӧн игрок идібіскен, ЗРК С-400 НАТО-ға кірчеткен Турцияа садыбысхан, Саудовскай Аравиянаң улуғ тиріг паза нефть контракттарын пазыбысхан.

США

Ӧӧн статья: Россия-Америка палғалызы

2013 чылның орғах айында Россия ЦРУ-ның тоғынҷызы полған Эдвард Сноуденге ӱр нимеске чазынҷаң чир пирген ӱчӱн, Сирияда парчатхан киректер паза Россиядағы кізілер правозы сидіксіністерінең палғалыстығ таластар ӱчӱн, Россия паза Америка аразындағы палғалыс уйан пол сыххан.

Владимир Путин паза Барак Обама, 29 сентябрьда 2015 чылда

2016 чылның кічіг хырлас айында США-ның президент табығларында Дональд Трамптың чиңізі Россияа Россия-Америка палғалызын чахсыландырына ізеніс пирген. Трамп нинҷе-нинҷе хати Россия пазынаң палғалысты чахсыландырарын искірген полза, пос алынҷа тоғынчатхан разведка службалары Россия ӱлгӱлерін табығларға кіріскен тіп пыролирын узаратханнар.

Владимир Путин паза Дональд Трамп Россия-США Хельсинкидегі саммитте. 2018 чыл

2019 чылның улуғ хырлас айында президент Трамп «Северный поток — 2» газопроводты пӱдірчеткен компанияларға санкциялар салчатхан законда хол салыбысхан. Ӱлгӱге Джо Байденнің администрациязы килгенде, кирек алыс парған. 2021 чылның кӱрген айының 24-ҷі кӱнінде суғ алтындағы участоктың пӱдірии нааҷылалған. Сілкер айы тоозылчатханда, президент Байден трубопровод пӱдірии «тоозыл таа парған» паза проекттең тоғыр наа санкцияларны кирері США паза Европаның палғалыстарына тузалығ полбас тіп искірген. 2021 чылның ӱртӱн айының 10-ҷы кӱнінде «Северный поток — 2» газопровод пӱдіріл парған. 2022 чылның азығ айының 15-ҷі кӱнінде Россияның паза «Запад ӧмезінің» палғалызы уйан полыбысханда, Россия саринаң хорғыс чох поларын кирексіпчеткенде, Байден Россия Украинада чаа киректерін апар сыхса, андада США «Северный поток — 2» трубопроводха тоғынарға пирбес тіп искірген.

2022 чылның ӱртӱн айының 26-ҷы кӱнінде газопроводтарда килкім диверсия иділген. Ол трубопроводтың тӧрт чібінең ӱзі сайбал парған, трубопроводча газ парбиныбысхан. 2022 чылның ӱртӱн айында Путин «Северный поток» трубопроводтың диверсиязын «англосакстар» тимнееннер, оларға анзы кирек полған тіп сағызынаң ӱлескен.

Байден инаугурация алнында телефонҷа президент Путиннең хада Россия паза США аразындағы СНВ-III чӧптезиин, хоза нимелер кирбин, пис чылға узарадардаңар чӧптезіп алған, азығ айының 3-ҷі кӱнінде ол чӧптезіг тоғын сыххан.

2021 чылның хандых айының 16-ҷы кӱнінде Женевада Путиннің паза Байденнің пастағы чоохтазии ирткен. Саммит тузында стратегическай стабильность хоостыра Россия-Америка диалогын кирердеңер чӧптезіге читкеннер.

2021 чылның улуғ хырлас айында Россия устаа США-ға паза НАТО-ға хорғыс чох поларынҷа чӧптезіг проектін, ідӧк Россияның паза НАТО хазналарының хорғыс чох поларынҷа оңдайларынаңар чӧптезігні пирібіскен. Проекттерде Россия альянстың Украина чиріне кірбезінде, Іскеркі Европадаң паза Прибалтикадаң тиріглерін паза тирігліг кӱстерін сығарарында турған. Западтағы партнёрлар пілгеннер: Россияның хорғыс чох поларынҷа ізендіріглерінең хыйа парыбыссалар, Россия чаа-техника оңдайларынаң тузаланарға тимде.

2022 чылның кӱрген айында ирткен чоохтазығлар сайбал халғаннар. США паза НАТО Россияның ӧӧн кирексіністерін — альянсты алғыдарға тохтадарын паза НАТО-ның 1997 чылдағы хырығларына айланарын —хыйа иткеннер. 2022 чылның азығ айынаң сығара стратегия стабильнозы сурығларынҷа Россия паза США аразындағы чоох алысханы тохтадылған, палғалыстары саңай хомай пол парғаннар.

2022 чылның азығ айының 24-ҷі кӱнінде Путиннің чарадиинаң Ӧнетін чаа операциязы пасталған. Аның тузында США Украинаа тӧреміл чаа полызиин пир турған. 2023 чылның кічіг хырлас айына, американ администрациязының устағ-пастағ-бюджет устанызының танығларынаң, США саринаң тиксі полызығ 111 азыра млрд долларға читкен .

Сириядағы кризис

Ӧӧн статьялар: Россияның Сириядағы чаа операциязы и Сириядағы гражданскай чаада Россияның орны

Сириядағы гражданскай чаа пасталғаннаң сығара, 2011 чылның часхызында, Россия президент Башар Асадха дипломатия полызиин пирген. Россия Сирия правительствозына тиріглернең, чаа техниказынаң, специалисттерні ӱгредерінҷе паза чаа советниктерін пирерінең хабасхан. 2015 чылда Путиннің чарадиинаң пастағызын на постсоветскай туста ыраххы хырығ озаринда пӱдіріліп азылған авиабаза Хмеймим.

2015 чылның ӱртӱн айының 29-ҷы кӱнінде, ООН-ның 70-ҷы Генассаблеязында чоох тудып, Путин тиксі тилекейде, ол санда Ближний Востокта, полчатхан нимеде Западтың хазналарын пыролаан. Пазағы кӱнде, 2015 чылның ӱртӱн айының 30-ҷы кӱнінде, Башар Асадтың сурынызынаң Россия Сирияда «Исламское государство» паза «Джебхат ан-Нусра» террорист формированиелерінең тоғыр чаа операциязын пастабысхан, вступление России в сирийскую войну произошло на фоне возросших разногласий с США.

Путин Сириядағы Хмеймим авиабазада чаа операциязы тоозылчатханынаңар чарлапча. 11 декабрьда 2017 чылда

2017 чылның улуғ хырлас айының 11-ҷі кӱнінде Хмеймим авиабазада Путин Сирияда чаа операциязы тоозылчатханын, Россияның восколар группировказының ӧӧн чардығы хазнадаң сыхчатханын, ідӧк ӧӧн салтарға читкенін — Сирияны пос алынҷа хазна чіли хайраллап халғанын — чарлабысхан. Сирия чирінде тоғызын узаратхан ыырласчатханнарға чаразарға хабасчатхан Россия кіні. Сирияда амыр хоныхты, парыбысхан чонны айландырар программалар чуртасха киріл сыхханнар. Сириядағы чоннар аразындағы чӧптезіглер хоостыра, Россияның ікі базирование пункты халған. Ол Хмеймим авиабазанаң Тартустағы Россияның ВМФ-ның материальнай-техническай пункттары.

Чаа маңнанызы Россияа кирек оңдайларда политика чӧптезіглерін идерге полысхан. Башар Асад 2000 чылдаң сығара тутчатхан президент постын хайраллап халған. 2023 чылға, Россияның чаа-хан-тигір кӱстерінің чоннар аразындағы терроризмнең тоғыр чаа киректері Сирияда узарадылчалар.

Турция

2015 чылның кічіг хырлас айында пол парған кирек соонда, Турциянаң палғалыс саңай уйан пол парған. Андада Турцияның чаа самолёды Сирия киизінде Россия бомбардировщигін атыбысхан. 2015 чылның кічіг хырлас айының 28-ҷі кӱнінде Путин «Россияның национальнай хорғыс чох поларынҷа паза Россия кізілерін сайбағ паза законны хыйыстырчатхан киректерінең арачылирынҷа, Турция хоостыра ӧнетін экономика оңдайларын кирерінҷе чахығда» хол салыбысхан. Турцияның прай продукция кӧрімінің экспортына паза тоғысчылар кӱзіне эмбарго кирілген Турциязар чартер рейстері тохтадылғаннар, Россияның турфирмаларына Турцияның курортарынзар путёвкаларны садарға чаратпиныбысханнар. Чоннар аразындағы хада-пірге проекттер чабыл парғаннар алай турыбысханнар, ол санда «Турецкий поток», хазналар аразындағы виза чох режим чох иділген. 2016 чылның хандых айының 27-ҷі кӱнінде Реджеп Тайип Эрдоган Россияа пыросынғанҷа, хазналар аразындағы палғалыс тур парған полған. 2016 чылдаң сығара Россия, Иран паза Турция посредниктер чіли Сирияда чаа тохтадыларын паза амыр оңдайнаң сурығлар пӧгілерін хайығда тутханнар. 2019 чылның чарыс айының 22-ҷі кӱнінде Путиннең Эрдоган Сочидегі чоохтазығларда Сирияның алтынзархы-іскеркі чардығындағы наа влияние зоналарын пиктебізіп, Сирия-Турция хырығларынҷа иртчеткен чирлерні хада-пірге хайығда тударға чӧптезіп алғаннар.

2020 чылның кӱрген айында Хара талай тӱбінҷе иртчеткен «Турецкий поток» газопровод азылған. Ол Россияны паза Ӱстӱнзархы Европаның хазналарын піріктірібіскен.

Турция араласханы хоостыра 2022—2023 чылларда Черноморскай тамах пастаа тоғынған. 2022 чылның кӧрік айында Россия-Украина чоохтазиинда Турция араласханы хоостыра Стамбулда Осман султаннарының ӧргезі Долмабахчеде Россия паза Украина «Тӧреміл нейтралитеттеңер паза Украинаның хорғыс чох поларынҷа ізендіріг чӧптезии» амыр хоных проектінҷе чарас париған полғаннар. Чӧптезіг хоостыра Украинаның демилитаризациязы паза нейтральнай статузы кӧрілчеткен, анзына ізендіріг пирерге кирек полғаннар нинҷе-де хазна, ол санда Россиянаң США. Западтың хазналары, тізең, ол чӧптезігні пазарға пирбееннер, аннаңар Россия СВО пӧгіннерін чаа-техника оңдайларынаң толдырча.

Совет Союзы соондағы хазналар

2014 чылның кічіг хырлас айының 24-ҷі кӱнінде Путин Абхазия президенті Рауль Хаджимбанаң хада 10 чылға союзник паза стратегическай партнёрлар поларынҷа чӧптезігде хол салғаннар. Ол пір тиксі арачыланыс пространствозын паза хада-пірге войсколар группировказын тӧстебіскен. Россия Абхазия ахча саринаң полызығны илееде ӧскірібіскен.

2020 чылда Белоруссияда ирткен президент табығлары политика кризизіне ағылғаннар. Иң аар туста Путин Александр Лукашенконаң тӧреміл чоох алысхан, Лукашенконың сурынызынаң Россияда право хайраллаҷаң органнары тоғынҷыларының резерві тимнелген, ол сидік туста Белоруссия ӱлгӱлеріне хабазарға кӧріл парған. Россия паза Белоруссия президенттері 1 млрд долларға тиңнелчеткен белорус алымының рефинансированиезін идерінҷе чӧптезіге читкеннер.

2021 чылның кічіг хырлас айының 5-ҷі кӱнінде Путиннең Лукашенко Союз хазназының «2021—2023 чылларда Союз хазназын тӧстирінеңер Чӧптезігнің положениелерін толдырарынҷа ӧӧн кӧстеглердеңер» декретте хол салыбысханнар. Анда интеграцияҷа 28 программа чарат салғаннар.

Ӧӧн статья: Ікінҷі Карабах чаазы

СССР изер парған соонда Армения паза Азербайджан аразындағы чаа постсоветскай пространствода 2020 чылның ӧӧн кирее пол парған. Азербайджан Нагорнай Карабах хыринҷа иртчеткен чирлернің улуғ чардығын паза Нагорнай Карабахтың чардығын айландырып, хайиинда тут сыххан. 44 кӱн парған чаа кічіг хырлас айының 9-ҷы кӱнінде, Арменияның премьер-министрі Никол Пашинян, Азербайджан президенті Ильхам Алиев паза Путин заявлениеде хол салыбысханда, тохтадылған. Чӧптезігнің ӧӧн пункты хоостыра талас парчатхан чирде Россия миротворецтерін кирері кӧріл парған.

2020 чылның кӱскӱзінде Прагада паза Брюссельде Карабах суриинҷа Пашинянның на саринаң чарасханы, Россия МИД-ның паалиинаң, 2020 чылның кічіг хырлас айының 9-ҷы кӱнінде Путин, Алиев паза Пашинян хол салған заявлениенің оңдайларын саңай алыстырыбысханнар. Олар хазналарның ӱс пазы чӧптескенінең киліспееннер. Аның алнында Нагорнай Карабах статузы суриин соондағы тӧлге артызары кӧрілген полған. Пашинянның іди хылынғаны ӱчӱн, 2023 чылның ӱртӱн айында наа ӧнетін операция хоостыра Азербайджан Нагорнай Карабахты толдыразынаң хайиина алып алған, НКР пастарын сӱріге алып алған. Карабахтағы 100 азыра муң армян беженецтер полыбысханнар. 2024 чылның кӱрген айының 1-ғы кӱнінең сығара Нагорнай Карабах Республиказы пічік хоостыра чох пол парған. Пу изі чох киректе Арменияның паза Россияның ынағ палғалызы сайбал сыххан. 2023 чылның чарыс айында Армения Римдегі статуттың Чоннар аразындағы уголовнай чарғызына піріккені хомай салтарларға ағылған. Ол чарғы, законны хыйыстырып, Путинні арестке аларға ордер пирген.

Чоннар аразындағы форумнар

2015 чылның ӱртӱн айында Путин 10 чыл аразына пастағызын на Нью-Йоркта ООН-ның Генеральнай Ассамблеязының чыылиинда чон алнында сыххан. «Ислам хазназынаң» тоғыр терроризмнең тоғыр улуғ коалицияны тӧстирге хығырған.

2020 чылның кӱрген айының 23-ҷі кӱнінде Иерусалимде ирткен Холокосттың хумартхызына чарадылған тиксі тилекейдегі форумда араласхан. Анда ол наа глобальнай пастағнаң сыххан, 2020 чылда ООН-ның пис хазна-тӧстегҷізі паза тӧреміл араласчылары полчатхан хазналар пастарына тоғазығ иртірібізерге чӧп пирген, анда кирек глобальнай сидіксіністер хада-пірге ӱзӱрілерге кирек полған. Коронавирус пандемиязы пу пӧгіннерні толдырарға пирбеен.

Президент тузында Путин кӧп хати Азия-Амыр тиңіс экономика сотрудничествозы (АТЭС), Іскеркі экономика форумының, Евразиядағы экономика форумының, Шанхай сотрудничество пірігізінің чыылығларында, «Один пояс — один путь» форумда, СНГ, Петербургтағы чоннар аразындағы экономика форумының саммитерінде, «Россия зовёт!» инвестиция форумында паза пасхазында араласхан.

КНР, Азиатско-Тихоокеанский регион (АТР)

Украина ӱчӱн Западнаң палғалызында сидіксіністер полғалахта, Россия Федерациязының тастындағы политиказында Путин «іскеркі саринзар айланарын» чарлабысхан. Анзы Этот «поворот» стал возможен благодаря тому, что большинство стран АТР хазналарының кӧп сабазы Западтың санкцияларын чағын кирбеен сылтаанда, пу «айланысты» толдырар оңдай табылған. Іди Азия-Амыр тиңіс регионы Россияа углеводород паза тиріглер экспортында наа рынок полыбысхан.

БРИКС хазналар пастары 2017 чылда

2012 чылның чарыс айында Путин «Газпромға» газопровд проектін кӧрібізерге чахығ пирген, соонаң ол «Сила Сибири» адалған. Хыдатсар трубопроводча газ пар сыххан 2 декабря 2019 чылның улуғ хырлас айының 2-ҷі кӱнінде. «Восточная Сибирь — Тихий океан» трубопровод тоғын сыхханда, Хыдатсар нефтьті кирчеткеннер аразында Россия иң улии полыбысхан. Саудовскай Аравияны даа ас парыбысхан. 2014 чылдаң сығара Россия Хыдат паза Индия инвесторларына аныҷаң секторын паза транспорт инфраструктуразын ас пирген.

Арачыланыс технологиялар киреенде Россияның паза Хыдаттың хада-пірге тоғызы ідӧк тиліп сыххан. Россия хабазиинаң Хыдатта ракеталарнаң чаалап сыхханын искірчеткен система тимнелче.

2022 чылның азығ айында Украинада талас пар сыхханда, Хыдат нейтралитет полыбысхан, Россияның наа чирлерінең чараспаан, че Россиядаң тоғыр санкцияларға хозылбаан, 2023 чылның азығ айында позының 12 пунктығ амыр чуртас планынаң сыххан. Позыдылған чирлернең Россия войсколарын сығарары анда кӧрілбеен.

2023 чылның кӧрік паза чарыс айларында Москвада паза Пекинде Путиннең Си Цзиньпин чоохтазығ иртіргеннер. Часхыда ікі хазна пазы Алтынзархы талай чолы тилізінҷе хада-пірге тоғыс органын идерінҷе, «Сила Сибири — 2» газопровод пӱдіриинің ӧӧң оңдайларынҷа, Монголияҷа Россиянаң Хыдатсар траспорт коридорын идерінҷе паза аның цифровизациязынҷа чӧптес салғаннар. Россия паза Хыдат пастары политика сурығларынҷа пілізерін пиктирге чоохтас салғаннар. Полған на хазна пос тиліс чолына праволығ тіп таныхтабысханнар. Блихний Востоктағы Израиль паза Палестина аразындағы таластың тыыпчатханын паза пасха сурығларны ӱзӱргеннер.

2024 чылда президентке табылғанда, Путиннің хырығ озаринзар чорығы сілкер айында Хыдатсар салылған.

Россияа Крым піріккен соондағы Украинанаң палғалызы

Ідӧк кӧр.: Россия-Украина палғалызы, Россия Федерациязына Крым піріккені, Украинадағы чаа киректері (2022 сығара) и Орыстарның паза украинецтернің пірге тархынынаңар

Ідӧк кӧр.: Крымдағы тахта

Россия Крым Республиканаң Севастополь город піріккені чӧптезігде хол салғаны. Москва, Кремль, 18 мартта 2014 чылда

2014 чылның кӧрік айының 19-ҷы кӱнінде, Крым Россия суверенитедіне кіргені чарлалғаннаң пазағы кӱнінде, Путин Керчь проливі кизіре автомобильлер паза тимір чол тахтазын пӱдірерге пӧгін турғызыбысхан, ол чарым олтырыхтың Россияа піріккенінің ӧӧн чардығы чіли кӧрілген. 2018 чылның сілкер айының 15-ҷі кӱнінең сығара Крым тахтазының автомобильлер чолының чорізі азарында араласхан. 2019 чылның улуғ хырлас айының 23-ҷі кӱнінде тимір чол чӧрізі азылған.

2019 чылның от айының 11-ҷі кӱнінде Украина саринаң пастаанаң президенттер Зеленскийнің паза Путиннің телефон пастыра пастағы чоохтазии ирткен.

2019 чылның улуғ хырлас айының 9-ҷы кӱнінде Парижте «Нормандская четвёрка» саммиді ирткен. 2016 чылдаң сығара пастағы тоғызығ полған. Саммит тузында Путиннең Зеленскийнің чалғыс тоғазии ирткен.

2021 чылда Россия США-ның паза НАТО хазналарынаң юридическай кӱстіг ізендірігні сурған. Анда НАТО-ның востоксар алғыдылбасха кирек, Украина НАТО-зар кірбеске кирек, НАТО 1997 чылдағы блоктың хырығларына айланарға кирек тіп паза Россияның хырығларынҷа иртчеткен хазналарда саапчатхан тирігліг системаларны турғыспасха тіп таныхталған. НАТО Россияның ӧӧн сурған нимелерін хыйа идібіскен.

Владимир Путин Гостинай дворда 21 азығ айында 2023 чылда Федеральнай чыылыға иділген чахиинда

2022 чылның азығ айының 21-ҷі кӱнінде Путин ДНР паза ЛНР тӧстелгенінең чарасчатхан чахығда хол салыбысхан, азығ айының 24-ҷі кӱнінде Путиннің чарадиинаң Ӧнетін чаа операциязы пасталған. 2024 чылның хандых айының 14-ҷі кӱнінде Путин операцияны тохтадар паза таласты чох идер ӧӧн оңдайларны адап пирген: Украина войсколары Донецк паза Луганск Чон Республикаларының, Херсон паза Запорожье областьтарының прай чирлерінең парыбызарға киректер; Украина нейтральнай, блокха кирілбеен, ядернай нимес статустығ поларға кирек, аның демилитаризациязы паза денацификациязы пол парарға кирек; Крымның, Севастопольның, ДНР-ның, ЛНР-ның, Херсон паза Запорожье областьтарының статустары чоннар аразындағы чӧптезіглерде Россия регионнары чіли алыларға кирек; Россиядаң тоғыр Западтағы санкциялар чох иділерге киректер. СВО тузында Украина спецслужбалары нинҷе-нинҷе хати Путинні чох идерге иткеннер, че Россия хазназының пазынаң тоғыр прай террористтер акттары маңңаныстығ тохтадылғаннар.

Россияның килкім пос идінҷектерінең палғалыс

1980 чылларның соонзар КГБ-ның Дрездендегі резидентуразында хада тоғынғаннаң сығара Путин Николай Токаревнең паза Сергей Чемезовнаң чағын пол парған.

2013 чылның улуғ хырлас айында Россияның паза тилекейнің прессазын хайиин тартхан Путиннің 10 чыл харибде одыр салған Михаил Ходорковскийнің хатығлирын чох идібіскені. Анзы Сочидегі Олимпиада алнынҷа Россия имиджін чахсыландырар оңдай чіли паалалған.

2014 чылның кӧрік айында США «Россия» банкы паза Россияның килкім пос идінҷектерінең (Геннадий Тимченко, харындастар Аркадий паза Борис Ротенбергтер, Юрий Ковальчук) тоғыр санкциялар кирібіскен. Путин виолончелист паза идінҷек Сергей Ролдугиннең хаҷаннаң сығара ынағ полған.

Критика

Аймах хазналарының прессазында хазналар пастарынаң, правительстволарынаң, королевство кізілерінең тоғазығларына Путиннің орайлатханы таныхталған.

Украинадағы ӧнетін чаа операциязы ӱчӱн Россия президентін хомайлап, Польшаның экс-премьері Матеуш Моравецкий 2024 чылның кӱрген айында Express изданиее интервьюзында олох туста Россияның паза президент Путиннің «улуғ ресурстар, стратегическай глубина пар полчатханынаң, чоннар аразындағы политикада сыданчатханынаң» чарасхан.

2024 чылның хандых айында саблығ британ политигі, Reform UK партия лидері Найджел Фараж Путинге кӧрізінеңер сағынып, Би-би-си интервьюзында Путин кізі чіли кӧңніне кірбинчеткенін, че «аның политика деятельі чіли морсынчатханынаң» таныхтаан.

Коррупциядаң паза налогтарны тӧлебинчеткенінең тоғыр кӱрезіг

Ӧӧн статья: Россиядағы коррупция

2006 чылда президент Путин Россия адынаң Коррупциядаң тоғыр ООН-ның конвенциязында хол салыбысхан. 2012 чылдаң сығара коррупциядаң тоғыр национальнай планнарда хол салыбысхан. 2012 чылда президент полыбысханда, аның чаратханынаң коррупциядаң тоғыр наа килкім киректер азылғаннар, коррупция ӱчӱн арестке алылған ӱлгӱдегі кізілер, бизнес кізілері саны ӧс парған. Ӱрге пыролатырған килкім кізілер санында Алексей Улюкаев, Никита Белых, Александр Хорошавин, Сергей Фургал, Виктор Ишаев, Леонид Маркелов, Вячеслав Гайзер, Вячеслав Дудка, Андрей Нелидов, Николай Подгорнов, Владимир Торлопов, Николай Денин, Александр Прохоров, Александр Реймер, Михаил Ходорковский, Рауф Арашуков, Магомедов харындастар полғаннар и другие.

2023—2024 чылларда Россия Федерациязының Арачыланыс министерствозының пӧзік ӱлгӱ кізілерінең тоғыр коррупция киректері апарыл сыхханнар. Онарлап должностьтығ кізілердең тоғыр уголовнай киректер азылғаннар.

2010 чыллар пасталчатханда, Россияда хазна закупкаларының электроннай системазы кирілген. Анын алнында чоннаң чабых полған процедуралар нииктелгеннер паза азых арах пол парғаннар.

Ernst & Young британ аудитор компаниязының 2012 чылда часхыда иділген істезіглері хоостыра, 2011 чылға Россияда коррупция пол парары илееде хызырыл парған, кӧп параметрлерде тилекейдегі ортын синінең асхынах пол парған. 2011 чылда Россияда сурағ ирткен менеджерлернің 39 % бизнесті хайраллап халар ӱчӱн паза чидіглерге чидер ӱчӱн ахча суғарға кирек тіп искірген ползалар, 2012 чылда андағларның саны 16 % читкен.

МУС пыролазы

2023 чылның кӧрік айының 17-ҷі кӱнінде Чоннар аразындағы уголовнай чарғы Владимир Путинні паза М. Львова-Белованы арестке аларға ордер пирібіскен. Уголовнай чарғы танығларынаң, Путиннең Львова «чаа сайбаа ит салғаннары ӱчӱн нандырығ тутчалар ба тіп» пыролаттырғаннар. Олар Россияның Украинадағы талазы тузында, законны хыйыстырып, Россия холындағы Украина чирінің украин палаларын Россия Федерациязынзар апарған полчатырлар.

Россия пу пыроласты хыйа идібіскен, Чоннар аразындағы чарғының юрисдикциязын чағын кирбеен. Президенттің пресса хачызы Дмитрия Песковтың чооғынаң, РФ-дағы право хоостыра чарғының чарадии «уғаа асхынах».

Чуртасха, политикаа, киртініске кӧрізі

Чуртасха кӧрізі

Политика сағыс-кӧрізінҷе политологтарнаң хабарҷылар Путинні консерваторға санапчалар.

Путин цитировать полчатхан философтар паза историктер ӧӧнінде правай консерваторлар полчалар: И. А. Ильин, К. Н. Леонтьев, Л. Н. Гумилёв, Н. А. Бердяев, Н. М. Карамзин, Д. И. Менделеев, В. С. Соловьёв. Путиннің хынған философын политологтар И. А. Ильинні адапчалар.

Философ Мишель Ельчанинов Путиннің кӧрізін консерватизм, Западтаң тоғыр алынҷа «орыс чолы» паза евразийство чіли таныхтапча.

Позы Путин 2011 паза 2013 чылларда позын «коммунистическай нимес консерватор» паза консервативнай саринзар парчатхан прагматик тіп адап салған, 2014 чылда позын либераллар санында кӧрген паза «Россиядағы иң улуғ национальст» тіп адаан (2018 чылда Россиядағы«иң сын паза тӱзімніг националистті» хосхан). Олох туста Путин «Россия орыстарға» тіп сағысты хомайлаан. Аны сепаратизм чіли оңарған. 2022 чылда телевидение интервьюзында «орыс чонын піріктірері» пӧгіні кӧрчеткенін искірген. Песковтың сӧстерінең, Путин монархияа скептик чіли паза «оптимизм чох» хайча — позы Путин 2016 чылда социалистическай сағыстар хаҷан даа кӧңніне кірчеткеннер тіп чоохтаан.

Киртініске кӧрізі

2012 чылның кӱрген айында, Президентке табығ кампаниязы тузында, Путин, час пала полғанда, православиее кіреске тӱскенін чоохтап пирген. Ол 1952 чылның кічіг хырлас айында Ленинградтағы Спас-Преображенскай соборда полтыр.

Путин Спас-Преображенскай Валаам монастырьында архимандритом Панкратийнең хада (сол саринаң), 16 августта 2001 чылда

Путин Московскай паза тиксі Русьтың патриархы II Алексийнең хада тӧреміл тоғасчаң (1999 чылның улуғ хырлас айының 31-ҷі кӱнінең сығара — пу кӱнде Борис Ельцин Путинге президент ӱлгӱзін пирібіскен, — паза 2000 чылның кӱрген айының 11-ҷі кӱнінде, андада Путин II Алексийнең хада Христостың Тӧрееніне 2000 чыл толчатханына чарыдылған Кремльдегі пайрамда араласхан). Московскай паза тиксі Русьтың патриархы Кириллнаң тоғасча, киртініс службаларында араласча, хазнаҷа чорыхтарда аймах православнай тигірибтерде паза монастырларда пол парыбысча.

Путиннің кӧрізінең, «Россиядағы кибірліг конфессиялардаа, ядернай хуйах таа Россия хазназын тыытчалар, хазнаның істінде паза тастында хорғыс чох поларына тӧстег полчалар».

Азых омазы

Владимир Путин Су-27 кабиназында, 2000 чылдағы президент кампаниязының чардығы

2013 чылда «Forbes» журналның чыл сай иділчеткен «тилекейнің иң улуғ кізілері» рейтингінде, Барак Обаманы ікінҷі орынға чылдырыбызып, Путин пастағы орында пол парған. Рейтингті тимнееннернің кӧрізінең, 2013 чылда позын «самодержавец чіли хазназында паза чоннар аразындағы аренада кӱзін ӧткін кӧзіт пирген» ӱчӱн, Путин пастағы орынға сыххан. 2014 чылда андағох салтар пол парған, анаң пазох 2016 чылда. «Россия президенті хазназының кӱзін чир ӱстӱнің прай даа пулуңнарына алғыдыбысхан».

2015 чылның чарыс айында Путин позын «тимір ханаттығ голуб чіли» кӧрчеткенін таныхтаан, иң хынминчатхан кізі оңдайына чойланғанын паза компетентнай нимес полчатханын адаан.

Имидж чӧрімнері

Владимир Путин XXI футболҷа тилекей чемпионады пайрамни азылғанында

2008 чылның орғах айының 31-ҷі кӱнінде Путин Уссурийс заповеднигінде пол парыбысхан, анда ол уссурийск тигрлерін арачылаҷаң программанаң танызып алған.

Путин «Амур» автомобильлер чолында сарығ Лада Калина автомобиль тінін тутча. 2010 чыл

2010 чылның хосхар айының 28-ҷі кӱнінде Путин Франц-Иосиф чирін архипелагында пол парыбысхан, анда ол ах абалар популяциязын кӧрчеткен учёнайларның экспедиция тоғызынаң танысхан. Абаларның пірсіне GPS-ошейник кизіртіп салған.

2012 чылның ӱртӱн айының 5-ҷі кӱнінде Салехард хыриндағы «Кушеват» орнитология станциязында Хызыл киндеге кирілген стерхтерні арачылирынҷа «Ізеніс учуғызы» проект экспедициязында араласхан. Рязаньдағы питомникте ӧскірілген алты стерххе чылығ чирлерзер чолны кӧзіт пирер ӱчӱн, ах комбинезоннығ Путин, мотодельтаплан тінін тудып, турналар пазында ӱс учуғыс идібіскен: пастағ сынағ оңдайынаң иділген, ікізі — стерхтернең хада.

2018 чылның чайғызында Путин Россияда ирткен XXI футболҷа тилекей чемпионадын азыбысхан.

2019 чылның от айында Путин батискафта Финскай заливтің тӱбіне тӱскен. Андағ оңдайнаң ол Илбек Ада чаа тузында суғ алтында саайлан парған подводниктерні хумартхылаан.

Хынған кирее

Тағдағы саналығ чыларға хынча. Самбоҷа паза дзюдоҷа спорт узы полча. Лениградта самбоҷа (1973) паза дзюдоҷа (1975) чемпионы полча, Самбоҷа Россияның саблығ тренері (1998), ДСО ЦС «Труд» чемпионы, СССР Кубогының чиңістіг орынға турысханы, призёр, ДСО «Жальгирис» чииттер марии паза «Калев» чиңісчізі. Вузтар чемпионаттарының кӧп хати чиңісчізі. Саарбах тузында 11 чыл Путиннің дзюдоҷа тренері Анатолий Рахлин (1938—2013) полған. Рахлиннің сӧстерінең, Путин сіліг кӱрес полҷаң, «кічігдӧк ағыриина сыдасчаң», «арға-мӧрійлерде «физиканаң» нимес, ӧткінінең утчаң». Олох туста, тренернің чооғынаң, Путин марығда хорғыс ағылчатхан кізі полған. 1998 чылдаң сығара Санкт-Петербургтағы Явара-Нева дзюдоҷа спорт клубының аарластығ президенті полча. 2014 чылда Кёкусин-кан каратэ-до пірігістің чоннар аразындағы комитеді Путинге Кёкусинкайның сигізінҷі данын пирген.

1999 чылда Путиннің, Василий Шестаковтың паза Алексей Левицкийнің дзюдоның практика занятиелерінҷе «Учимся дзюдо с Владимиром Путиным» киндезі чарыхха сыххан. 2008 чылның чарыс айының 6-ҷы кӱнінде пу кинденің видеоприложениезі кӧзіділген. Ол Санкт-Петербургта Путиннің позының рольында суурылған. 2012 чылда ирткен Чайғы олимп ойыннарында Путин ам даа дзюдонаң айғасча паза РФ-ның Дзюдо федерациязына хабасча тіп искірілген.

Немец тілін часхы пілче, англия тілінең чоохтас полча.

• 

  Путин (оң саринаң) Ким суғда Монако кнезі II Альбернең (сол саринаң) паза Шойгунаң хада палыхтапч, Тыва, 13 августта 2007 чылда

• 

  Байк-шоуда позының Harley-Davidson. Севастополь, 24 июльда 2010 чылда

• 

  Путин алнындағы азах харыбысханын кӧзітче.Токио, 19 апрельде 2012 чылда

• 

  Хараағы хоккей лигазының матчында. Сочи, 16 майда 2015 чылда

Пос чуртазы

Сӧбіре

Владимир Путиннің паза Людмила Шкребневаның тойы. 1983 чыл

1983 чылның от айының 28-ҷі кӱнінде 30 частығ Путин 25 частығ Людмила Александровна Шкребневанаң хоных хонғаннар.

2013 чылның хандых айының 6-ҷы кӱнінде «Россия-24» телеканалға интервьюзында Владимир паза Людмила Путиннер пілізіп чарылысчатханынаңар чарлабысханнар.

Пала-пархалар

Сӧбіреде ікі хыс тӧреен: Мария (1985 чылның хосхар айының 28-ҷі кӱнінде Ленинградта) паза Екатерина (1986 чылның орғах айының 31-ҷі кӱнінде Дрезденде). СПбГУ-да ӱгренгеннер (2003 чылда ӱгренерге кіріп алғаннар) — Мария биология-почва факультедінде, Катерина —іскеркі факультетте.

2012 чылның улуғ хырлас айының 20-ҷі кӱнінде пресс-конференциядағы хабарҷы суриина ікі хызы Москвадалар, ӱгренчелер паза тоғынҷалар тіп искірген.

2012 чылның орғах айының 15-ҷі кӱнінде Москвада Марияның оол тӧреен. 2017 чылның хандых айында Путин Оливер Стоуннаң интервьюзында пархазы тӧреенін позы киречілеп пирген. 2017 чылның хандых айының 15-ҷі кӱнінде Владимир Путин ікінҷі пархазы тӧреенін чоохтап пирген.

Туған-чағыннар

Путиннің туған-чағыннарынаңар искіріглер прессада полғанохтар:

• Ағазы — Спиридон Иванович Путин (1879—1965).
• Ачы туңмазы —Игорь Александрович Путин (1953 чылның кӧрік айының 30-ҷы кӱніндеЛенинградта тӧреен), ӱгредии хоостыра инженер, юрист, 24 чыл Тиріглі кӱстерде служба ирткен, анаң хазна службазында істенген, 2013 чылда «Мастер-банктың» вице-президенті паза устағ-пастағ кізізі.
• Аҷазы — Евгений Михайлович Путин (1933 чылның азығ айының 25-ҷі кӱні — 2024 чылның кӧрік айының 10-ҷы кӱні), Ивановода істенген имҷі-уролог.
• Аҷы чеені — Роман Игоревич Путин (1977 чылда тӧреен), председатель совета директоров ООО «Группа компаний МРТ» ООО-ның директорлар чӧбінің кнезі, «МРТ-АВИА» компанияның ээлерінің пірсі.
• Пӧле пиҷезінің оолғы — Михаил Шеломов. 2000 чыллардаң сығара 2017 чылға теере «Совкомфлоттың» Петербургтағы офизінде ӧӧн специалист полған. Ӧӧн компанияның істіндегі (дочерний) компаниялар пастыра «Россия» банкы акциязының 8,4 %, «Согаз» — 12,47 % (2004 чылдаң сығара), «СОГАЗ-недвижимость» — 100 % (2009 чылдаң сығара) паза «Игора драйв» компанияның — 50 %.
• Аҷы чеені — Михаил Путин. Имҷі ӱгредігліг, 2018 чылда «Газпром» кнезінің орынҷызы полыбысхан. Пресса хачызы Дмитрий Песковтың прессадағы чооғынаң, ол В. В. Путиннің ыраххы туғаны, анынаң хада президент «чоох алыспинча даа».

Парыстар танығлары

Путиннің декларация ирткен 2018 чылдағы парызы 8,6 миллион салковайға читкен. Декларация хоостыра, Путиннің улии 77 м² квартира паза 18 м² гараж пар. Ідӧк улии 153,7 м² квартира тузаланылча. Путиннің ідӧк ле ікі ГАЗ М21, «Нива» автомобильлері паза «Скиф» прицеп пар. Декларация хоостыра президенттің 2019 чылдағы парызы 9,7 миллион салковайға тиңңелчетибіреділчеткен паза тибіреділбинчеткен ис-пайы 2018 чылдағызынаң алыспаан.

Хазых

Путин Рождество богослужениезінде церкви Симеон паза Анна тигірибінде 2018 чылда

Путин хазых чуртас оңдайларына тудынча, тамкы тартпинча паза хыринда тартчатханнарын чағын итпинче, имҷізі Сергей Мироновтың сӧстерінең, имнерге скептик чіли кӧрче, мылчаға кірерге хынча. Кирек полыбысса, Ӧӧн клиника имнег туразында имненче.

Россияның амғы пӧзік устағҷылары аразында Путин тӧртінҷі орында турча — РФ-ның Конституция чарғызының кнезі Валерий Зорькиннің, РФ-ның Федерация Чӧбінің кнезі Валентина Матвиенконың паза РФ-ның пасха хан чирі министрі Сергей Лавровтың соонда.

Путин Селигерде Мылтыхта суға кірче, 19 январьда 2018 чылда

Резиденциялар паза тоғыс транспорты

Ідӧк кӧр.: Служебные автомобили глав СССР и России

Ново-Огарёво резиденция сидені

2000 чылдаң сығара Путин тӧреміл Ново-Огарёво резиденцияда чуртапча. Ідӧк президент резиденциялары Санкт-Петербург алтындағы Стрельнадағы Константиновскай ӧрге; Сочидегі — Бочаров Ручей; Тверь облазындағы — Русь» резиденция («Завидово» национальнай парк чирінде]]); Валдай кӧлінде — Долгие Бороды полча. Кремльде Путиннің тоғыс пастыра квартиразы пар.

Кӱннің сай президент кортежі Москва чолларында автомобильлер чӧрізін тохтатчатхан ӱчӱн, Путин вертолётнаң тузаланарға чаратханын чарыт пирген. 2018 чылда тоғыстағы автомобиль чіли тузаланылған Mercedes Pullman, 2018 чылда инаугурацияда Путин пастағызын на чон кӧзіне Россиядағы «Кортеж» проекттің наа лимузинінде сыххан. Президенттін тӧреміл чӧрчеткен самолёды Ил-96 полча, аның істінде тоғыс кабинеді пар паза хазна пазының апартаменттері, чыылығлар иртірҷең зал, Тирігліг кӱстернең устаҷаң команднай.

Путин культурада

Путиннеңер удаа популярнай, орамадағы, интернет-культурада искірчелер. Ағаа хоозахтар, плакаттар, сарыннар, граффити, видеороликтер паза фильмнер (ол санда документальнай), хормачыланыстар паза пасхазы чарыдылчалар.

Филателияда

Ӧӧн статья: Путин филателияда

Гейдар Алиевнең хада Азербайджанның почта марказында (2001)

В. В. Путинге Россияның ӱс почта марказы чарыдылған, ідӧк Азербайджанның, КНДР-ның, Либерияның, Молдавияның, Словакияның, Словенияның, Украинаның паза Узбекистанның почта маркалары.

Фильмография

• 2001 — «Путин. Високосный год». Фильм о первом годе президентства Владимира Путина.
• 2007 — «55» — Никита Михалковтың Владимир Путиннің президент тузынаңар документальнай фильмі. Путиннің 55 чазына кӧзіділген.
• 2012 — «Путин, Россия и Запад» фильм
• 2015 — «Президент» — Владимир Соловьёвтың Россия документальнай фильмі.
• 2015 — «Крым. Путь на Родину» — Андрей Кондрашовтың Россия документальнай фильмі.
• 2015 — «Миропорядок» — Владимир Соловьёвтың Россия документальнай фильмі.
• 2016 — «Украина в огне» —Игорь Лопатёноктың американ документальнай фильмі.
• 2017 — «Интервью с Путиным» — Оливер Стоунның тӧрт сериялығ американ документальнай фильмі.
• 2017 — «Большой, любимый, дорогой» — «Десятая муза» олған киностудиязының хысхаҷах Россия хоос фильмі.
• 2018 — «Валаам» — Андрей Кондрашовтың Россия документальнай фильмі.
• 2018 — «Миропорядок 2018» — Владимир Соловьёвтың Россия документальнай фильмі.
• 2018 — «Путин» — Андрей Кондрашовтың Россия фильмі.
• 2018 — «Свидетели Путина» — Виталий Манскийнің Россия документальнай фильмі.
• 2018 — «Дело Собчака» — Вера Кричевскаяның Россия документальнай фильмі.
• 2019 — «В борьбе за Украину» — американ документальнай фильмі Игорь Лопатёноктың американ документальнай фильмі.
• 2020 — «Путин: история русского шпиона» британ мини-сериалы. Ӱс сериялығ документальнай фильм.
• 2024 — хабарҷы, Tucker Carlson Network видеоплатформа тӧстегҷізі Такер Карлсонға интервью.

Сыйыхтар

Ӧӧн статья: Владимир Путиннің сыйыхтары паза аарластығ аттары

Владимир Путин 2007 чылда Timeжурнал версиязынҷа «Чыл кізізі» адалған.

2013, 2014, 2015 паза 2016 чылларда Forbes американ журнал версиязынҷа тилекейнің иң улуғ кізізі полыбысхан.

Россияның паза пасха хан чирінің кӧп академияларының паза университеттерінің аарластығ докторы полча.

Петр Великийнің адынаң Национальнай халых премиязының (2001), «Православнай чоннарның пір чӧптіг поларын пиктирінҷе улуғ тоғыс апарчатхан ӱчӱн» (2002) премияның , премии Андрей Первозваннайның «Киртініс пазха киртіс ӱчӱн» (2004) премияның, Конфуцийнің адынаң амыр чуртас премиязының (КНР, 2011) лауреады полча .

2024 чылның часхызында Путиннің адынаң Чечняда Гудерместегі Россиядағы спецназ университеді адалған.

2025 чылның хосхар айында Санкт-Петербургта ирткен VII Чоннар аразындағы этноспорт форумында Тиксі тилекейдегі этноспорт федерациязының лидерствозы ӱчӱн сыйыхтың лауреады полыбысхан.

Чааҷы званиезі паза класс чині

• Запастағы полковник (1999 чыл)
• Россия Федерациязының 1-ғы класстығ сын хазна чӧпчізі (1997 чылның хосхар айының 3-ҷі кӱнінде)

Библиография

• Путин В. В. Стратегическое планирование воспроизводства минерально-сырьевой базы региона в условиях формирования рыночных отношений (Санкт-Петербург и Ленинградская область): дисс. … канд. экон. наук. — Санкт-Петербург, 1997. — 218 с.
• Путин В. В. Избранные речи и выступления. — М.: Книжный мир, 2008. — 471 с.
• Путин В. В. Прямая речь. — М.: Звонница-МГ, Новый ключ, 2016. — Т. 1—3. — 1000 экз.
• Путин В. В. Россия на рубеже тысячелетий // Независимая газета. — 1999. — 30 декабря.
• Владимир Путин Почему трудно уволить человека // Русский пионер. — 2009. — 16 июня.
• Путин В. В. Россия сосредотачивается — вызовы, на которые мы должны ответить // Известия. — 2012. — 16 января.
• Путин В. В. Россия: национальный вопрос // Независимая газета. — 2012. — 23 января.
• Путин В. В. О наших экономических задачах // Ведомости. — 2012. — 30 января. — № 15(3029)
• Путин В. В. Демократия и качество государства // Коммерсантъ. — 2012. — 6 февраля. — № 20/П (4805)
• Путин В. В. Строительство справедливости. Социальная политика для России // Комсомольская правда. — 2012. — 13 февраля.
• Путин В. В. Быть сильными: гарантии национальной безопасности для России // Российская газета. — 2012. — 20 февраля. — № 35(5708)
• Putin V. A Plea for Caution From Russia // The New York Times. — 2013. — September 11.
• Wladimir Putin Offen sein, trotz der Vergangenheit // ZEIT ONLINE.
  22. Juni 2021

Алған орын

Литература

Ссылкалар

• ТАСС, 7 октября 2021. Биография Владимира Путина
• putin.kremlin.ru (орыс.)
  eng.putin.kremlin.ru (англ.) — официальнай сайт Путина Владимира Владимировича
• Архив сайта Председателя Правительства РФ В. В. Путина (2008—2012)

Владимир Путин

>