Павличенко, Людмила Михайловна

Экспертиза РАН

Россияның Наука Академиязының
экспертизазын ирткен

Алғыда

Тузаланылған материаллар

Б. Н. Ельциннің адынаң Президент библиотеказынаң алылғаннар

Пу статьяда Б. Н. Ельциннің адынаң Президент библиотеказының чыындызының
материаллары тузаланылча

Сыныхталған статья

Людмила Михайловна Павличенко
укр. Людмила Михайлівна Павличенко
Тӧреен ады	Людмила Михайловна Белова
Прозвище	Леди Смерть (англ. Lady Death)
Тӧреен кӱні	29 хандых айы (12 от айы) 1916({{padleft:1916|4|0}}-{{padleft:7|2|0}}-{{padleft:12|2|0}})
Тӧреен чирi	Белая Церковь, Васильков уезді, Киев губерниязы, Россия империязы
Ӱреен чылы	27 чарыс айы 1974({{padleft:1974|4|0}}-{{padleft:10|2|0}}-{{padleft:27|2|0}}) (58 час)
Ӱреен чирi	Москва, РСФСР, СССР
Хазна	СССР
Войско кӧрімі	атығҷылар войсколары РККА (снайпер, инструктор), СССР-ның ВМФ (Ӧӧн/Талай Генеральнай штабы, улуғ наука тоғынҷызы)
Служба чыллары	1941—1956
Аарластығ ады
Часть	В. И. Чапаевтің адынаң Ленин орденінің 25-ҷі атығҷылар дивизиязының Степан Разиннің адынаң 54-ҷі атығҷылар полкы
Чаалазағлар/чаалар	Илбек Ада чаа: Молдавиядағы хырығ сариндағы чаалазығлар, Одессаның арачыланызы (1941), Севастопольның арачыланызы (1941—1942)
Сыйыхтар паза премиялар
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Людмила Михайловна Павличенко (тӧр Белова; 29 июньда [12 июльда] 1916, Белая Церковь, Васильков уезді, Киев губерниязы, Россия империязы — 27 октябрьда 1974, Москва, РСФСР, СССР) — Тоғысчы-кресеннернің Хызыл Армиязының Чапаевтің 25-ҷі атығҷылар дивизиязының улуғ сержант званиедегі снайпері. Совет Союзының Матыры (1943).

1942 чылның часхызында Крымны ыырҷылар ибірібіскен туста, Павличенко Севастопольда служба ирткен. Палығлатхан тусха ол ыырҷының 300 азыра солдадын чох иткен полған. Реабилитация соонаң США президенті Франклин Рузвельттің хығыртиинаң ол совет делегация санында пайрамнығ удурлаанында араласхан, анда США Конгрезінің кізілері алнында чоох тутхан.

Тилекейнің тархынында иң маңнаныстығ ипчі-снайпер полча. Ол 309 ыырҷы солдадын паза офицерін чох иткен. Америкадағы хабарҷылар хоостыра ағаа «Леди Ӧлім» сола ады пирілген.

Чуртас чолы

Чиит тузы

Людмила Белова 12 июльда 1916 чылда Россия империязының Киев губерниязындағы Белая Церковь городында тӧреен. Пабазы Михаил пастап слесарь полған, соонаң милицияда служба ирткен. Іҷезі Елена пасха хан тілі ӱгретчізі полған.

14 часха теере Белая Церковь городтың 3 № ортымах школазында ӱгренген, анаң сӧбірезінең хада Киевсер кӧс парыбысхан. 1932 чылдаң сығара 1936 чылға теере «Арсенал» заводта хара тоғыста полған, улуғ чертёжница-копировальщица паза токарь-шлифовщик полып тоғынған. 1935 чылдаң сығара пір саңай тоғынған паза ӱгренерге кіріп алар ӱчӱн, тимнег курстарына чӧрген.

1937 чылда Тарас Шевченконың адынаң Киевтегі хазна университедінің тархын факультедіне ӱгренерге кіріп алған. Студент тузында планеризмнең айғас кӧрген, че хортығы асхан. Андада атығҷылар спортының курстарына пазын салған.

Илбек Ада чаа

Илбек Ада чаа пасталыбысханда, Людмила Одессада диплом алнындағы практиканы тутхан. Хандых айының 22-ҷі кӱнінде иирде студент военкоматсар парып, фронтсар парарға сурынған, че ағаа чаратпааннар. Чааның ікінҷі кӱнінде ол Киевте снайперлер школазын саңай пистерге тоосханын киречілепчеткен пічікті алып алған, хандых айының 24-ҷі кӱнінде ол фронтта, Тоғысчы-кресеннер Хызыл Армиязының В. И. Чапаевтің адынаң Ленин орденінің 25-ҷі атығҷылар дивизиязының санында, пол парған.

Чаа тузындағы штат расписаниезі хоостыра, полған на атығҷылар ротазына ікі снайпер килісчең. 1941 чылның улуғ хырлас айында Севастополь алтында Людмила олох полкта служба ирткен кічіг лейтенант Леонид Куценконаң танызып алған. Ол ідӧк снайпер полған. Чааҷы чахығларына ікӧлең чӧрҷеңңер. Тӱрчедең Леониднең Людмила чааҷылар устағ-пастаана хоных тӧстирдеңер рапортты пиргеннер. 1942 чылның кӧрік айында, тізең, снайперлер орны миномёт атызына кірген: кічіг лейтенант Леонид Киценко, хынғанын ӱстӱнең чаап, ӱреп парған. Людмила хынғанының сӧӧгін чаалазығ чирінең позы сығарған.

Молдавия ССР-ның хырығ сариндағы чаалазығларда, Одессаның паза Севастопольның арачыланызында араласхан. Чааның пастағы айларында паза Одессаның арачыланызы тузында 179 немец паза румын солдадын паза офицерін чох иткен. 1942 чылның хандых айына 309 ыырҷы солдадын паза офицерін чох иткені киречілелген. Оларның санында 36 ыырҷы снайпері полған.

1942 чылның хандых айының соонзар ол тӧртінҷізін, ікі азаанаң аар палығлатхан. Ибірілген Севастопольдаң аны пасха палығлатхан чааҷыларнаң хада халғанҷы рейсте Кавказсар сығарғаннар. Соонаң ыырҷылар Севастопольға кіргеннер, аның арачылағҷыларының кӧп сабазы ӱреен.

1942 чылның от айында Людмила СССР-ның ол тусха иң пӧзік сыйии — Ленин орденінең сыйыхтатхан, соонаң ол Тамань чарым олтырығынзар снайперлер киреенің инструкторына 32-ҷі гвардия дивизиязынзар ызылған. Наа должностьха кӧнігерге маңнанмаан — Америказар парарын искіргеннер.

Хырығ озаринзар чорых

сол саринда

1942 орғах айында 25 частығ чааҷы совет чииттер делегация санында пастап Канадазар паза США-зар чорыхха сыххан, соонаң Великобританияда пол килген. Чорых тузында Москвадағы комсомол горкомының хачызы Николай Красавченконаң паза снайпер Владимир Пчелинцевнең хада США президенті Франклин Делано Рузвельттің удурлаанында пол килген. Пастағы леди Элеонора Рузвельттің хығыртиинаң совет делегациязының кізілері нинҷе-де тус Ах турада чуртааннар. Соонаң Элеонора Рузвельт совет кізілерін хазнаҷа чорыхха апар килген. Людмила Американың пастағы ледизінең ынағ пол парғаннар, Элеонора ах чарыхтаң парғанҷа олар 15 азыра хати тоғасханнар.

Людмила пасха даа пасха хан чирі кізілерін аптап алған. Америкада ағаа «Кольт» пистолет сыйлап пиргеннер, Канадада — «Винчестер» винтовканы (пистолет Москвада РФ-ның Тирігліг кӱстерінің Центральнай музейінде кӧзідіге сығарылған). Америкадағы кантри оңдайҷа сарнапчатхан ырҷы Вуди Гатри ағаа Miss Pavlichenko сарынын чарытхан. Канадада совет чааҷыларының делегациязын нинҷе-нинҷе муң кізі улурлаан, олар Торонтоның Піріктірілген вокзалында чыылызып алғаннар (Union Station Toronto).

Чикагода ирткен хабарҷыларнаң пір тоғазиинда пазох ипчі-солдаттың чуртазынаңар сурапчатханда, Павличенко иң саблығ чооғын чоохтаныбысхан:

Мин 25 частығбын, фронтта 309 фашист ахымахчызын чох идерге маңнанғам. Кистімде ӱр чазынча нимессер бе, джентльменнер?

Пу чоох соонаң айа сабызы полған, Америкадағы чон іскеркі фронтта ниме полчатханына паза ікінҷі фронтты азарға киректелчеткеніне оңарылчатханын чағыннатхан.

Чаа паза чаа соондағы чыллар

Хырығ озаринаң айланған соонда, «Выстрел» снайперлер курзында инструктор полыбысхан, пірее-пірее фронт линиязына сыхчаң. Ол хазнаа 1000 азыра чичең атығҷы тимнеп пирерге хабасхан, оларның кӧп сабазы салтарлығ снайпер полыбысхан.

1943 чылның чары айының 25 кӱнінде Людмиле Павличенкоға Совет Союзының Матыры пӧзік звание пирілген.

Чаа соонаң Киевтегі университетте саңай пистерге диплом арачылап алған, СССР-ның Чаа-талай флодның Ӧӧн штабында улуғ наука тоғынҷызы полыбысхан. 1956 чылда «Чаа ветераннарының совет комитеді» халых пірігізінзер тоғысха кірібіскен. СССР-ның Хабарҷылар пірігізі санына кирілген.

1974 чылның чарыс айының 27 кӱнінде Москвада инсульттаң ӱреен. Сӧӧгі Новодевичье сыырадында чатча.

Сӧбіре

1932 чылда Алексей Павличенконаң хоных тӧстееннер, Ростислав оолғын тапхан (1932—2007). Сӧбіре сайбал парған, Людмила палазынаң хада іҷе-пабазынзар айланған.

Хада чааласхан Леонид Киценконаң хоных тӧстирге иткеннер, ол 1942 чылның кӧрік айында ӱреен.

Снайпер тирии

Людмила Павличенконың чааласхан тирии:

• Мосиннің винтовказы ( Москвадағы Тирігліг кӱстернің Ӧӧн музейінде хайраллалча);
• Пос ухталчатхан Токарев-40 винтовка.

Сыйыхтар

• 1943 чылның чарыс айының 25 кӱнінде — Совет Союзының Матыры пӧзік звание, «Алтын Чылтыс» медаль (1218 №)
• ікі Ленин ордені
• медальлар
• сыйыхха читірілген тиріг — Мосиннің снайпер винтовказы, «Colt M1911» пистолет, «Винчестер» винтовка, «Kinfolks» англия фирмазының пычағы
• Оксфорд университедінің Аарластығ студентінің мантиязы
• Армияның Чаа чӧбінің дипломы (1942)

Кинодағы омалар

• 2013 — «Цель вижу» (реж. Е. Сокуров), Людмила Павличенконың рольында — Александра Булычёва.
• 2015 — «Битва за Севастополь» (реж. С. Мокрицкий), Людмила Павличенконың рольында — Юлия Пересильд.

Хумартхы

• Л. М. Павличенко адынаң Севастополь паза Белая Церковь городтарның орамалары адалғаннар (Белая Церковь городтағы орамада Людмила Михайловна ӱгренген 3 № ортымах школа орныхча).
• Аның адынаң 1976 чылда суға тӱзірілген судно адалған полған, хайзы 1996 чылда тузаланылбин сыххан.

• Людмиле Павличенкоға американ ырҷы Вуди Гатринің кантри оңдайдағы (1912—1967) «Miss Pavlichenko» тіп сарыны чарыдылған, ол 1946 чылда пазылған паза толдырылған. Сарынның пастағы куплеттері орыс тіліне тілбестелгеннер:

Мисс Павличенко хорошо нам всем известная,

Россия — страна твоя, а сражаться — ремесло,
Весь мир будет любить тебя навеки вечные
За тех трёхсот нацистов, павших перед тобой
В горах и ложбинах, тиха как лань,
В лесах развесистых, не зная страха.
Поднялся прицел — упал фриц наземь,

Триста нацистов пали перед тобой.

Оригинальный текст (англ.)[кӧзідергечазырарға]

Miss Pavilichenko is well known to fame;
Russia’s your country, fighting is your game;
The world will love you for all time to come,
[For more than] Three hundred nazis fell by your gun.
In the mountains and canyons quiet as a deer;
Down in the forest knowing no fear;
Lift up your sight down comes a hun;
[More than] Three hundred nazis fell by your gun.

• В. Гатринің «Miss Pavlichenko» сарынын орыс тілінең «Аркадий Коц» группа сарнаан — «Люся».
• 1976 чылда, Л. М. Павличенконың тӧреенінең 60 чылына чарыдып, СССР-да почта марказы сыххан, анда аның омазы кӧзіділген.
• Людмила Михайловнаа чарыдып, Павличенко фамилияны 2009 чылда сыххан «Darker than Black: Ryuusei no Gemini» аниме сериалының ікінҷі сезонындағы ӧӧн матыры ал чӧрче.

Филателияда

1. СССР-ның почта марказы, 1943 чыл: «Снайпер Людмила Михайловна Павличенко»,
2. СССР-ның почта марказы, 1976 чыл: «Совет Союзының Матыры Л. М. Павличенко (1916—1974)»,
3. Украина Почтазының конверті. Одесса арачыланызының картазы, «Одессаны арачылаан ӱчӱн» медаль паза матырлар: Осипов Я. И., Онилова Н. А., Жуков Г. В., Асташкин М. Е., Павличенко Л. М.; 2011 чыл
4. СССР-ның Маркалығ хоос конверті, 1976 чыл

• 
• 
• 
• 

Библиография

• Павличенко Л. М. Героическая быль: Оборона Севастополя 1941—1942 гг. — М.: Госполитиздат, 1958. — 72 с. (обл.)
• Павличенко Л. М. Я — снайпер. В боях за Севастополь и Одессу. — М.: Вече, 2015. — 384 с. — ISBN 978-5-4444-2723-1.

Алған орын

Литература

• Бегунова А. И. Ангелы смерти. Женщины-снайперы. 1941—1945. — М. : Вече, 2014. — ISBN 978-5-4444-1838-3.
• Легендарные Герои-комсомольцы. Вып V и VI. 1973.
• Павличенко Людмила Михайловна // Герои Советского Союза : Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М. : Воениздат, 1988. — Т. 2 : Любов — Ящук. — С. 217. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
• Пчелинцев В. Н. Особая миссия. — М. : Молодая гвардия, 1991. — 218, [6] с. — 50 000 экз. — ISBN 5–235–01453–7.
• Руднева Л. Людмила Павличенко // Героини : очерки о женщинах — Героях Советского Союза / ред.-сост. Л. Ф. Торопов; предисл. Е. Кононенко. — М. : Политиздат, 1969. — Вып. 2. — 463 с.
• Советские героини : Очерки о женщинах — Героях Советского Союза. — М. : Госполитиздат, 1963.

Ссылкалар

• Людмила Михайловна Павличенко  (рус.). «Герои страны» сайт.
• Женщины-снайперы Великой Отечественной. Суперснайпер Людмила Павличенко (Архивная копия от 20 Улуғ хырлас айы 2010 на Wayback Machine)
• «Факультатив. История»: Снайперская дуэль (Архивная копия от 20 Хандых айы 2013 на Wayback Machine)
• Воспоминания Героя Советского Союза снайпера Людмилы Павличенко (1973)
• Людмила Павличенко о снайперах Великой отечественной войны (записано в 1973 году, выпущено Главной редакцией научно-популярных и образовательных программ Центрального телевидения СССР в 1975 году)
• Павличенко Людмила Михайловна, 1916-1974 г.г. [Видеозапись : электронный ресурс] : [видеосюжет]. - Электронные данные (1 видеофайл). - (Санкт-Петербург: Президентская библиотека имени Б.Н. Ельцина , 2010). - (Герои Победы).