Штыгашев, Иван Матвеевич
| Иван Матвеевич Штыгашев | |
|---|---|
| Тӧреен кӱні | 1861 |
| Тӧреен чирі | Мадыр, Россия империязы |
| Ӱреен кӱні | 13 кічіг хырлас айы 1915 |
| Ӱреен чирі | Мадыр, Россия империязы |
| Айғасчатхан кирее | миссионер, писатель |
Иван (Иоанн) Матвеевич Штыгашев (1861, Мадыр, Кузнецк округы, Томск губерниязы, Россия империязы — 13 ноябрьда 1915 чылда, Мадыр, Минсуғ округы, Ким губерниязы, Россия империязы) —пастағы шор писатель, миссионер, тілбесчі, ӱгретчі, абыс.
Чуртас чолы
Мадырдағы Матвей Штыгашевтің сӧбірезінде тӧреен. Пабазы шор полған. 1877 чылда Кузнецк округындағы Кузедеев аалның церковно-приходской школазында ӱгреніп пастаан. Анда аны саблығ тіллер істезігҷізі, тюрколог, протоиерей Василий Иванович Вербицкий ӱгреткен. Штыгашевтің істезігҷі чіли ӧзізіне улуғ хозым иткен:Ӱстӱнзархы Сибирьдегі тіллерні (алтай, хакас, шор тіллері) істезер кӧстег пирген[1]. Школа соонаң Улаладағы миссионерлернің ӧӧн семинариязынзар ӱгренерге кіріп алған, соонаң Казаньдағы инородецтерні ӱгретчілерге тимнепчеткен семинариязар.
1884 чылда «Алтай кізінің Киевсер, Москвазар паза аның хыриндағы чирлерзер чорығы» — шор чонның пастағы литература тоғызы чарыхха сыххан. 1885 чылда Казаньда «Шорец (алтаец) Иван Матвеевич Штыгашевтің, училищезер кіріп, аннаң андар ӱгренгені» пастағы киндезі чарых кӧрген. Олох чылда ол «Кузнецк округының іскеркі чардығындағы инородецтерге шор тілінің букварьының» паза «Алтай тілінің паза шор тілінің аладагскай наречиезінің сӧстігінің» сығарызында араласхан. Саблығ миссионер, тюрколог Николай Иванович Ильминский тілбестеглер киреене кӧніктірген. Іди «Священная история на шорском наречии…» тоғыс чарыхха сыххан.
1889 чылда Алтайдағы духовнай миссияның Кондома станында диаконға турғысханнар, пазағы чылында Богоявленскай тигірибнің абызы полыбысхан. Нинҷе-нинҷе школа азыбысхан. Ӱгредіг анда шор тілінең апарылған, ӱгренҷілер орыс тілін паза церковно-славянскай тіллерні ӱгренгеннер. 1899 чылда Ах арығ Аннаның ӱзінҷі степеньніг орденінең сыйыхтатхан. 1902 чылда ағаа скуфья сыйыхха читірілген.
1905 чылда Мадырзар айланғанда, миссонерлер школазында ӱгретчі полған, олғаннарны пічікке, арифметикаа, орыс тілінең паза шор тілінең тимнелген «Худай Законына» ӱгреткен. Наа тигіриб пӱдірген. Чарытханнар аны 24 июньда 1913 чылда. Амғы тӧлге Штыгашев тоғыстарынаң шорларны, хакастарны, алтайларны пик палғалыстырған простветитель саналча[2].
2016 чыл Хакасияда Иван Штыгашевтің чылы тіп чарлалған[3].
Ӱреен 13(26) ноябрьда 1915 чылда[4].
Алған орын
- ↑ В Хакасии изучают духовное наследие отца Иоанна Штыгашева Архивная копия от 15 Орғах айы 2016 на Wayback Machine // ИА «Хакасия».
- ↑ Григорьева Светлана Иван Матвеевич Штыгашев — просветитель шорского народа Архивная копия от 2 Чарыс айы 2015 на Wayback Machine // Таштагольский курьер. — 2015. — 2 октября.
- ↑ https://culture19.ru/news/1893-2016-god-v-hakasii-posvyaschen-155-letiyu-ivana-shtyigasheva.html
- ↑ Нилогов А. С. Метрическая запись о смерти И. М. Штыгашева / Абакан. № 26 (07-13 июля 2021). С. 25.
Ссылкалар
- В Хакасии изучают духовное наследие отца Иоанна Штыгашева Архивная копия от 15 Орғах айы 2016 на Wayback Machine // ИА «Хакасия»
- В Хакасии отметят 155-летие со дня рождения просветителя Ивана Штыгашева // Республика Хакасия. Официальный портал;