Тойым ойымы

Тойым ойымы — Хакас Республиканың Сыра аймаандағы Тойым аалынаң 1,5 км оортах чирде промышленность тоғызы сылтаанда пол килген ойым. Ол 1954 чылда чабыл парған чир алтындағы рудниктің чирі полча. Пастап пу орында вольфрам рудазын аныҷаңнар (Хайалығ ӧзендегі чир) , соонаң чис паза молибден рудазы табылған. Чара чачырас тоғыстары сылтаанда рудник сайбал сыххан, анаң ойым пол килген. Руданы вагонеткаларнаң тастынзар сығарҷаңнар, анаң ол Тойым аал тастындағы фабриказар ызылҷаң. Анда вольфрам, чис, молибден тимнелҷең.

Рудникте тоғыс тохтадылғанда, чир алтындағы тағның пазында диаметрі 6 метрге читчеткен ойым пол килген, анаң уламох чирі иңдеріл сыххан. Чир алтындағы суғлар сығып, ойымның тӱбінде кӧл пол килген. Аның суу чарых-кӧгілбей ӧңніг пол парған (пастап кӧлнің ӧӧ чис тустарының пӧзік синінең палғалыстығ тіп сағынғаннар, че лабораториядағы істезіглер аны киречілеп полбааннар). Амғы туста ойымның диаметрі 200 метрге тиңнелче. Хыры чікім. Аның алтында пӧзии 2 метрге читчеткен штректернең (тизіктер) орттар паза вагонеткалар рельстері кӧрінчелер. Ойым стеназы пик нимес паза удаа тоолапча. Тағ пазынаң суғ синіне читіре 127 м. Суғның иң тирең чирі 200 метрге чит парча. Тағ паарында совет істеніс лагерьінің халған нимелерін кӧрерге чарир. Андартын руданы Тойым поселоктағы фабриказар тартчаңнар^[1]^[2].

Туристисттер чоллары

Кізі хайынғаны сылтаанда пол килген ойым туристтернің паза чӱрек талбыратчатхан туризмнең (суғ алтындағы ӧнетін тирігліг чӱзіс, сӧӧ тартылчатхан арғамҷаа палғанып, атыхчаң спорт, парашюттығ атығыс) ағасчатхан улустың хынған орны полча. Мегафоннын істезіглері хоостыра, 2023 чылда Тойымдағы ойым Хакасиядағы туристтер удаа пол парчатхан чапсых чирлер аразында ӱзінҷі орында полыбысхан^[3].

Ойымнаңар чон піліп алған 1996 чылда Юрий Сенкевич «Клуб путешественников» телепрограммаа сурған сюжет пастыра, соонаң орынның кӧрімі «Фактор страха» телевидение ойынының кизегіне алылған^[4]. 2019 чылда «Орёл и решка» телепередача Тойым ойымынаңар кизек суурып алғаннар.

Ойым чиріне андағох аттығ экстрим-парк пастыра, ахча тӧлеп, кірерге кирек. Ідӧк ахчаа ойымның тӱбіне ӧнетін пӱдірілген пасхысча алай рудниктің тоғызында тузаланылған вагонеткалар чолынҷа тӱзерге чарир. Тоннельде суғ турча, аннаңар анынҷа иртерге узун тӱрейліг ӧдік пирілче. Ідӧк парк чирінде ойымны кӧрҷең ӧнетін орын тимнелген, узуны 140 метр ілілчеткен тахта^[5] паза сӱлейке ачых пӱдірілген.

Тойым ойымында чӱрек талбыратчатхан кізілер удаа пол парыбысчалар: спелеологтар, дайверлер, бейсджамперлер. Іди , «Наяда» дайвинг-клубтың аквалангисттері 2016 чылда Томсктағы управление системазы паза радиоэлектроника хазна университедінде тимнелген гидролокатор полызиинаң ойымның суғ алтына кіргеннер^[6]. 2019 чылның от айының 12-ҷі кӱнінде ойымдағы суға кіріп, ТУСУР-ның «Наяда» аквалангисттер клубының устағҷызы Михаил Журавлев саайлан парған^[7]^[8] ^[9].