Чоннар аразындағы саамнар кӱні

Рувики тiп сайттаң
Саамнар флагы

Чоннар аразындағы саамнар кӱні (орыс. Международный день саамов алтынзархы саам Sámi álbmotbeaivi, инари-саам Säämi aalmugpeivi, колтта-саам Saaʹmi meersažpeiʹvv, луле-саам Sáme álmmukbiejvve, ӱст.‑саам Saemiej åålmegebiejjie; норв. Samenes nasjonaldag, швед. Samernas nationaldag, фин. Saamelaisten kansallispäivä) — Норвегияда, Швецияда, Финляндияда паза Россияда саамнарның чыл сай азығ айының 6-ҷы кӱнінде таныхталчатхан кӱні[1].

1917 чылданың азығ айының 6-ҷы кӱнінде Тронхеймде (Норвегия) саамнарның пастағы чыылии ирткен[2]. Анда алтынзархы хазналарда (Швеция, Норвегия, Илбек Финляндскай княжество) чуртапчатхан саамнарны піріктірер паза хазна хырығлары пастыра палғалыс тудар сурығлар пӧгілгеннер[3].

1956 чылда Саамнар пірігізі тӧстелген, ол Новрегиядағы, Швециядағы паза Финляндиядағы саамнарның кирексіністерін кӧзіткен (прай 15 кізі; 1992 чылдаң сығара Пірігіссер Россияның кізілері кіргеннер[4]). Пірігіс кізілері Саамнарның конференциязында чыл сай араласчаңар. 1986 чылда анда саамнарның национальнай флагы паза гимні, оларнаң тузаланар оңдайлары алылғаннар.

1992 чылда Хельсинкиде 1917 чылда ирткен пастағы чыылиина чарыдылған XV Саамнар конференциязында 6 февраль саамнарның национальнай кӱні чіли алылған. Пастағызын на 1993 чылда Йокмоккта таныхталған.

Россиядағы саамнар[тӱзедерге | код тӱзедерге]

1866 чылда император II Александрның улуғ алызығлары хоостыра саамнарның (XX чӱс чылның пастағы чылларынаң сығара — Кольскай-Лопарскай[5]) волость тӧстелген, ол Архангельск губерниязының Кольскай (Александровскай) уездіне кірген. 1868 чылдаң сығара волостьта «Коладаг соббарь» чон представительствозының табылҷаң органы тоғын сыххан[6][7].

Чыылыға старшина (саамнар волозының устағҷызы), орынҷызы (устағҷы полысчызы), писарь (чыылығның протоколын тимнеен хачы), император кізізі (кресеннер киректерінҷе инспектор алай чиновник) паза полған на халыхтаң сыххан табылчатхан кізілер (волостьта нинҷе-нинҷе халых полған) паза погоста[6].

Саам волозының кізілерінің «Коладаг соббарь» чыылии Кола городта чылда пір хати, кӱрген айының 25-ҷі кӱнінде, иртчең. 1918 чылда Россия григориан мӱчеліне кіргенде, ол азығ айының 6-ҷы кӱніне чылдырыл парған[6].

Чоннар аразындағы саамнарның кӱні хазналарда аймах оңдайнаң таныхталча. Хазна синіндегі пайрамда мэрия алай ратуша ӱстӱнде саамнар флагы кӧдірілче[8] «Sámi soga lávllaat» гимн ойнапча (алай сарнапчалар). Олғаннарға паза саарбахтарға аймах чӧрімнер иртірілче. Школа-олған садтарында саамнардаңар, оларнын тархынынаңар, культуразынаңар чоохтапчалар.

Финляндияда пу кӱн азығ айының 6-ҷы кӱнінде Саамнарның национальнай кӱні чіли таныхталча[9].

  1. Asplid A. Internetjätten firar samernas nationaldag (швед.) (недоступная ссылка — история). Expressen (7 Азығ айы 2010). Дата обращения: 27 Кӱрген айы 2011. Архивировано 12 От айы 2012 года.
  2. Сегодня отмечается Международный день саамов. yle.fi. Служба новостей Yle (2016-2-6). Дата обращения: 2016-2-8.
  3. Google firar samisk nationaldag (швед.) (недоступная ссылка — история). Västerbottens-Kuriren (6 Азығ айы 2010). Дата обращения: 27 Кӱрген айы 2011. Архивировано 12 От айы 2012 года.
  4. Древнейшие северяне борются за сохранение языка. tass.ru (6 Азығ айы 2018). Дата обращения: 6 Азығ айы 2025.
  5. Справка по истории административно-территориального деления Мурманской области (1917 - 1991 гг.) // Архивохранилище документов новейшей политической истории Государственного архива Мурманской области : Путеводитель. — Федеральная архивная служба России, Институт «Открытое общество», «Звенья», 2002. — ISBN 5-7870-0067-6. Архивировано 13 Кӱрген айы 2014 года.
  6. 1 2 3 Саамы: Историческая справка. Народы. Финно-угорский культурный центр РФ. Дата обращения: 27 Кӱрген айы 2011. Архивировано 12 От айы 2012 года.
  7. Саамы. Хронос. Дата обращения: 27 Кӱрген айы 2011. Архивировано 5 Улуғ хырлас айы 2011 года.
  8. Flaggan (швед.). Sápmi (5 Хандых айы 2009). Дата обращения: 27 Кӱрген айы 2011. Архивировано 12 От айы 2012 года.
  9. Университет Лапландии получил миллион евро на саамские исследования. yle.fi. Служба новостей Yle (2013-2-6). Дата обращения: 2013-2-8.