Двенадцать месяцев (балет)
| Двенадцать месяцев | |
|---|---|
| Композитор | Б. Л. Битов |
| Либретто авторы | А. Г. Хандамирова |
| Хореограф | Б. А. Фенстер |
| Дирижёр-постановщик | Е. М. Корнблит |
| Хайыныстар саны | 4 |
| Тӧстелген чылы | 1954 |
| Пастағызын турғысхан тузы | 16 майда 1954 |
| Пастағызын турғысхан орны | Михайловскай театр |
«Двенадцать месяцев» (хак. Он ікі ай) — Б. Л. Битовтың 4 акттағы (8 картинадағы) чех[1][2] чон нымағы паза С. Я. Маршактың андағох аттығ ойын-нымағы хоостыра турғызылған балет[3]. Пастағызын ол 16 майда 1954 чылда Ленинградтағы Кічіг театр сценазында турғызылған. Либретто авторы А. Г. Хандамирова; балетмейстер Б. А. Фенстер, хоосчы Т. Г. Бруни, дирижёр Е. М. Корнблит полчалар[3]. Пастағызын ойынны турғысханда, Добрунканың партиязын В. М. Станкевич толдырған, Иржикті — B. C. Зимин, Королева Ренатаны — Г. И. Исаева, Ӧӧй ічені — Н. Н. Латонина, Злобоганы — М. Б. Даровская, Канцлерні — Н. Н. Филипповский[3], Королева хадағҷыларының пастағын —Н. С. Соколов[1]. Балет хазнаның пасха городтарында турғызылған: Вильнюсте (1958 чыл, балетмейстер Б. Ю. Келбаускас) паза Казаньда (1962 чыл, балетмейстер С. М. Тулубьева)[3].
Композитор Б. Л. Битовха «Двенадцать месяцев» пастағы балет полған. Пастап СССР-ның Композиторлар пірігізінде аны искен соонда, тоғысты сала алыстырарға киліскен. Композиторға чӧптерінең балетті турғысхан Б. А. Фенстер полысхан. Произведение чех чонының нымағына тӧстенчеткен ӱчӱн, композиторға чех чон музыказын ӱгренерге киліскен. Музыкаа кӧп чех теелбектері кирілген[1].
Араласчатхан матырлар
- Добрунка, ӧкіс
- Ӧӧй іҷе
- Злобога, Ӧӧй іҷе хызы
- Королева Рената
- Канцлер
- Иржик, солдат
- Гувернантка
- Министр
- Магистр
- Харындас-айлар
- Ӱгретчі
- Кородева хадағҷыларының пастығы
- Кип азах тікчең ус
- Хола рыцарьлар
- Хозаннар
- Тиин
- Фокусник
- Герольд
- Чииттер
Либретто
Королева ӧргезі. Сӱмекчілер пол чууп, тозынны чысхлапчалар. Министрнең Канцлер, хоныхтағы ипчілер, Ӱгретчі, Гувернантка кірчелер. Соонҷа Рената кире ойлапча. Аның урок поларға кирек. Ол алыхтан сыхча. Королеваа Наа чыл балына пос иткен порчоҷахтарнаң чазалған наа кӧгенекті кӧзітчелер. Пос иткен чахайахтар королеваның кӧңніне кірбееннер, ол оларны суура тартып, тіріг порчоларны сурапча. Королева чахығ пирче: Наа чыл алнынҷа порчолар корзиназын ӱс килген кізее, корзина алтыны пирілер[2].
Город ачығы. Прайзы ӧрінче, наа чыл сыбызы ибіре теелбек салча. Королева чахиинаң ағас аразынзар сыбыға ыстырған Иржик Солдат, хуҷахта сырыпты ағылчатхан ӧкіс Добрынканы кӧр салча. Иржик Добрункаа сыбы ойнаҷағын сыйлап пирче паза хада теелбек саларға хығырча. Анзы, тізең, ибзер чабал ӧӧй іҷезінзер маңзырапча. Герольд пайрамни королева чахиин хығырча. Аны истіп, чон хатхырча[2].
Добрунка ибінзер айланча. Ӧӧй іҷезі паза хызы Злобога пес алнында наа кӧгенектер кисчелер. Добрунка от алнында чылынып аларға итче, че олар аны хыйа итчелер. Герольдтың трубазы суулапча. Ӧӧй іҷе тасхар сыхча, Герольдаң паза чииттернең хада айланча. Чахығнаң танызып, Добрунканы ағас аразынзар порчо соонҷа ызыбысча[2].
Хысхы арығ. Добрунка, хорых парып, сыбыға сых парча. Иржик киліп, ағасты узыр сыхча. Добрунка тӱс парча. Иржик аны амыратча, олар харнаң ойнапчалар анаң анымҷохтасчалар. Харлығ пораан пасталча. Добрунка ачыхха сыхча, анда от ибіре он ікі харындас-айны кӧр салча. Харындастар аны чалахай удурлапчалар. Добрунка оларға чабал ӧӧй іҷезі аны ағас аразынзар порчоларға ысханын чоохтап пирче. Харындас-айлар ағаа полыс пирерге чаратчалар. Кӱрген айы ӱр нимеске Хосхар айына хайхастығ тайағын пирче. Хосхар айы саабыснаң часхыны хығыр килче. Часхы пасталча, хар алтынаң порчоҷахтар сыххлап килчелер. Хосхар айы Добрынкаа хайхастығ чӱстӱк сыйлап пирче. Добрунка чахайахтарны корзинаа тееріп алып, харындастарны алғыстапча, ибзер айланча. Кӱрген айы тайағын нандыра алып алча, пазох хысхы пасталча[2].
Ӧӧй іҷезінің чуртында Наа чылны удурлапчалар. Добрунка киліп, аалҷыларға чахайахтарны сыйлапча. Ӧӧй іҷезінең Злобога чахайахтарны пылазып алчалар, хомзын парған аалҷылар парыбысчалар. Ӧӧй іҷезінең хызы, чахайахтарны алып, хайхастығ чӱстӱкті пылазып алып, королева ӧргезінзер парыбысчалар[2].
Королева ӧргезінің залында чоон сыбы турча. Тоғындырылчатхан ойнаҷахтар теелбек салчалар. Хола рыцарьлар, орыннарынаң тӱзіп, теелбектенчелер. Ӧӧй іҷенең Злобина порчолығ кір килчелер. Чыылысхан чон суулапча. Ӧӧй іҷенең Злобина алтынны сурапчалар, че Иржик корзинаны Добрунканың холында кӧргенін, аннаңар ол позы чахайахтарны теерген поларын искірче. Королева прайзына арығзар порчо соонҷа парарға чахыпча. Ӧӧй іҷенең Злобина оларға чол кӧзідерге киректер[2].
Прайзынаң хада арығзар ідӧк Добрунка килче. Добрунканың сурынызынаң королева аның хайхастығ чӱстӱгін айландырарға чахығ пирче. Добрунка чӱстӱкті чирзер тастапча, сах андох часхы чағдап килче. Порчолар чарыл сыхчалар, че чыылысхан чон оларға тееп парзох, олар харға айлан парчалар. Кӱрген айы килче, соох турыбысча, харлығ пораан пол сыхча. Кӱрген айы Ӧӧй іҷенең Злобогаа адай теерізін пирче. Олар тудыс сыхчалар, анаң адайларға айлан парчалар. Ол адайларны соорға кӧлчелер. Королева, соорға одырып, ағас аразынаң сыхча. Двордағы кізілер дее парыбысчалар. Харын-айлар сығып, Добрунканаң анымҷохтасчалар. Иржик аны теелбек саларға хығырча. Прайзы ӧрчіліг плесет сал сыхчалар[2].
Алған орын
- ↑ 1 2 3 Ленинградский государственный ордена Ленина академический Малый оперный театр. Гос. музыкальное изд-во, 1961. — С. 102
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Л. Энтeлиc Битов. Балет «Двенадцать месяцев» Архивная копия от 27 Хосхар айы 2021 на Wayback Machine // Belcanto.ru
- ↑ 1 2 3 4 Двенадцать месяцев // Балет: энциклопедия. / Гл. ред. Ю. Н. Григорович. — М.: Советская энциклопедия, 1981.
Литература
- Вечеслова Т. Поэзия народной сказки // «Сов. культура», 19 июня 1954.
- Томпакова О. Б. Битов. Двенадцать месяцев, Л., 1958.
- Энтелис Л. А. Двенадцать месяцев // 100 балетных либретто / Редакторы: И. В. Голубовский, А. Б. Этина, корректор В. Г. Кравченко. — 2-е издание. — Москва: Музыка, 1971. — С. 65—67. — 306 с. — 75 000 экз.