Ӱрееннернің кӱні

Рувики тiп сайттаң
Ӱрееннернің кӱні
Катринаның фигураҷахтары, Ӱрееннернің кӱнінің ӧӧн матыры
Катринаның фигураҷахтары, Ӱрееннернің кӱнінің ӧӧн матыры
Тип Культура-тархын
Тузазы ӱреен нанҷыларны, чағыннарны сағысха кирері
Таныхталчатхан орны  Мексика,
 Гватемала,
 Сальвадор,
 Гондурас,
 Никарагуа
Пасталғаны 1 ноябрьда
Тоозылғаны 2 ноября
Кӱні Кiчiг хырлас айының 1-ғы кӱні
Палғалыстығ прай ах-арығлар соборынаң, Хэллоуиннең
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Шаблон:Нематериальное наследие UNESCO

Ӱрееннернің кӱні (исп. El Día de Muertos, (орыс. День мёртвых) — ӱреен кізілерні сағысха кирҷең ӱлӱкӱн, чыл сай 1-ғы паза 2 ноябрьда Мексикада, Гватемалада, Никарагуада, Гондурасе, Сальвадорда таныхталча. Киртініс хоостыра, пу кӱннерде ӱреен туған-чағыннарның хуттары пос иблерінзер килчелер. Кибір майянаң паза ацтектернең палғалыстығ, олар Миктлансиуатль худайға сыйыхтар ағылҷаңнар[1] паза стеналарны цомпантли теен хуу пастар хоозынаң чайаҷаңнар[2].

Пу кӱн ікі католиктер ӱлӱкӱніне килісче — Прай ахарығлар соборынаң (1 ноябрьда) паза Прай хуттарның кӱні (2 ноябрьда).

2003 чылда ЮНЕСКО ӱлӱкӱнні чир ӱстӱндегі материальнай нимес культура ис-пайының изерізіне кирген[3].

Пу кӱннерде карнаваллар иртчелер, хуу пастар паза тонанҷыхтығ ипчі сӧӧк-саахтары фигураҷахтарына тӧӧй тадылығ чиис пызырылча, олар Катринаа тӧӧйлер.

2004 чылда Мексиканың национальнай автоном университедінің студенттері 5667 сахар, шоколад паза карамель хуу пастарынаң стена пӱдір салғаннар, анзы алнындағы стеназынаң 2667 хуу пасха кӧп полған. Стена Гиннесстің рекордтар киндезіне кирілген[2].

Ӱрееннернің кӱні алнынҷа сӧӧктерні ленталарнаң, чахайахтарнаң чазапчалар, ӱрееннернің чуртына чолҷа свечілер турғысчалар, ол ӱреен кізі ибзер чол тапсын тіп иділче.

Ӱрееннернің кӱнін Амғы Мексиканың чирінде пурунғы ольмектер паза майя чоны таныхтаҷаң. Ӱреннерні хумартхылаҷаң кибірлер 2500—3000 чыл мының алнындох таныхталғаннар. Испания колонизациязы алнында орындағы чуртағҷылар удаа ӱреен кізілернің сын пас сӧӧгін ибде тутчаңнар. Оларнаң удаа аймах кибірлерні иртірҷеңнер, олар ӧлім паза тірілгенін таныхтаҷаңнар.

Ацтектер империязы тузында Ӱрееннернің кӱніне тӧӧй ӱлӱкӱн ацтектер мӱчелінің тоғызынҷы айында таныхталҷаң. Ол амғы орғах айына килісче. Ацтектер пу ӱлӱкӱнні ай тооза пайрамнаҷаңнар. Ол туста ӧлім худайы Миктлансиуатль хумартхылалҷаң. Амғы мифологияда ол худайға Катрина тании килісче. Мексиканың кӧп областьтарында пу ӱлӱкӱн 2 кӱн изере таныхталча: 1 ноябрьда ӱреен палаларны, ыңаҷахтарны сағысха кирчелер, аны ідӧк Ангеллер кӱні (исп. Día de los Angelitos) адапчалар; 2 ноябрьда, Ӱрееннернің кӱнінде (исп. Día de los Difuntos), ӱреен улуғларны хумартхылапчалар.

Культура паза киртініс тузазы

[тӱзедерге | код тӱзедерге]

Пу ӱлӱкӱнні таныхтапчатхан кізілер Ӱрееннернің кӱнінде тігі чирзер парыбысхан кізілернің худы хазых туған-чағыннарынзар паза нанҷыларынзар кил парча тіп сағынчалар. Пӱ кӱнде кізілер сыыраттарзар чӧрчелер. Сӧӧктерде сомнығ паза реликвиялығ алтарьлар турғысчалар, ӱреен кізінің хынған чиис паза ісчең суун ағылчалар. Анзы ӱрееннерні хазыхтарзар хығырар пӧгіннең иділче. Пірееде ӧріністіг нимелер пол парча: іди туғаннар ӱреен кізінің полған хынығ алай ӧріністіг киректерін сағысха кирчелер.

Ӱлӱкӱн аймах регионнарда пасхалалча. Кибірли пу ӱлӱкӱнге чыл тооза тимненчелер. 1 паза 2 ноябрьда туған-чағыннар ӱрееннернің сӧӧгін чахайахтарнан паза фрукттарнаң чазапчалар. Удаа ӧнетін чахайахтар — хызыл сарығ бархатцы тузаланылчалар. Мексикада пу чахайахтар «Ӱрееннернің чахайахтары» тіп адапчалар. Ангеллер кӱнінде палаларға ойнаҷахтар паза тадылығ чиис ағылчалар. Улуғларға удаа — текила, пиво паза пасха изірткіліг суғлар.

Мадридте ӱрееннернің Мексика Алтарьын ӱлӱкӱн кӱннерінде Сервантес институдында кӧрерге чарир, анда аны ікі чыл Мексикадаң сыххан преподавательлер пӱдірчелер.

Шаблон:В культуре

  • Фильм Прибытие(1996, реж. Девид Туи) Чарли Шиннің матыры Мексикада Ӱрееннер кӱнінде пол парча.
  • Октавио Пас. День всех святых, праздник мёртвых // Он же. Поэзия. Критика. Эротика. М.: Русское феноменологическое общество, 1996, с. 22—35.
  • Рэй Брэдбери. Канун всех святых, День мертвых, Следующий, Сахарный череп.
  • 2015 чылда сыххан «Hollywood Undead» группаның тӧртінҷі студия альбомы «Day of the Dead» адалған.
  • Voltaire «Day of the Dead» сарыны паза аның испан тілінең версиязы «Dia de los Muertos».
  • Inkubus Sukkubus «Dia de los Muertos» сарын.
  • Hammerfall «Dia de los Muertos» сарын.
  • Grave Digger «Dia de los Muertos» сарын.
  • Ӱрееннернің кӱнінең «Эль Тигре: Приключения Мэнни Риверы» мультсериалының чардығының пір полта линиязы палғалыстығ (эпизод «Grave Escape», орыс тілінең — «Побег из могилы»).
  • «Книга жизни» мультфильмде хыныс тархынынаңар чоох парча, аннаңар чКатрина паза Шибальба чоохтапчалар.
  • Ӱрееннернің кӱні паза ӱрееннернің Мексика культуразын улуғлаҷаң кӱн Grim Fandango ойынның полтазының тӧстее полча.
  • "Flores de Muertos" сарын "Для тех, кто видит сны, vol. 2" альбомнаң.
  • Nelly Furtado - Day and night алай Lilly Wood & The Prick – Prayer in C клиптерде Ӱрееннернің кӱніндегі грим тузаланылча.
  • «Лео и легенда» мультфильмде киректер Ӱрееннернің кӱнінде полча.
  • Fall Out Boy - HOLD ME TIGHT OR DON'T клибінде киректер Ӱрееннернің кӱнінде полча.
  • «Тайна Коко» мультфильмде полта Ӱрееннернің кӱнінде Мексикада полча[4].
  • агент Джеймс Бондтаңар «007: Спектр» фильм Мехикода Ӱрееннер кӱнінең пасталча[5].
  • «Кэндимен 3: День мертвецов» фильм (премьера 1999 ч., реж. Тури Мейер).
  • «Вампиры 2: День мёртвых» фильм (премьера 2002 ч., реж. Томми Ли Уоллес).
  • «Сельма в городе призраков» мультфильм (сын ады Шаблон:Lang-es2, премьера 2019, реж. Карлос Гутьеррес Медрано).
  1. 1 и 2 ноября Мексика празднует Дни мертвых. Travel.ru (22 Чарыс айы 2007). Дата обращения: 16 Чарыс айы 2008. Архивировано 6 Хосхар айы 2008 года.
  2. 1 2 Ко Дню усопших в Мексике возвели стену из черепов. Travel.ru (1 Кічіг хырлас айы 2007). Дата обращения: 16 Чарыс айы 2008. Архивировано 19 Чарыс айы 2008 года.
  3. The Indigenous Festivity dedicated to the Dead. Дата обращения: 6 Сілкер айы 2011. Архивировано 11 Кічіг хырлас айы 2013 года.
  4. Barnes, Brooks. Disney Announces Its Coming Slate of Animated Films at D23 Expo, The New York Times (14 Орғах айы 2015). Архивке ызылған 16 Орғах айы 2017 чылда. Дата обращения: 5 Хосхар айы 2017.
  5. Synopsis - Spectre (англ.). Spectre. Дата обращения: 28 Чарыс айы 2018. Архивировано 3 Сілкер айы 2017 года.

К:Рувики:Статьи с некорректным использованием шаблонов:Книга (указан неверный код языка). — Blackwell Publishing, 2006. — С. 232. — ISBN 1-4051-5247-8.

  • Cadafalch, Antoni. The Day of the Dead. Korero Books, 2011. Шаблон:ISBN
  • Carmichael, Elizabeth; Sayer, Chloe. The Skeleton at the Feast: The Day of the Dead in Mexico. Great Britain: The Bath Press, 1991. Шаблон:ISBN
  • Conklin, Paul. Death Takes a Holiday (неопр.) // U.S. Catholic. — 2001. — Т. 66. — С. 38—41.
  • Garcia-Rivera, Alex. Death Takes a Holiday (неопр.) // U.S. Catholic. — 1997. — Т. 62. — С. 50.
  • Haley, Shawn D.; Fukuda, Curt. Day of the Dead: When Two Worlds Meet in Oaxaca. Berhahn Books, 2004. Шаблон:ISBN
  • Lane, Sarah and Marilyn Turkovich, Días de los Muertos/Days of the Dead. Chicago 1987.
  • Lomnitz, Claudio. Death and the Idea of Mexico. Zone Books, 2005. Шаблон:ISBN
  • Matos Moctezuma, Eduardo, et al. "Miccahuitl: El culto a la muerte," Special issue of Artes de México 145 (1971)
  • Nutini, Hugo G. Todos Santos in Rural Tlaxcala: A Syncretic, Expressive, and Symbolic Analysis of the Cult of the Dead. Princeton 1988.
  • Oliver Vega, Beatriz, et al. The Days of the Dead, a Mexican Tradition. Mexico City 1988.
  • Roy, Ann. A Crack Between the Worlds (неопр.) // Commonwealth. — 1995. — Т. 122. — С. 13—16.

. Моя планета (29 Орғах айы 2014).

. Bueno Latina (18 Кічіг хырлас айы 2012).