Насвай

Сыныхталған статья

Насвай

Насвáй — тартылбинчатхан тамкының кӧрімнерінің пірсі полча. Ол Центральнай Азияның хазналарында — Узбекистанда, Казахстанда, Кыргызтанда, Туркменистанда, Таджикистанда — кӧп тарадылча ^{Канадада, ӧл снафс — США-да, тумбак —Африкада, маселе — Индияда паза снюс — Швецияда^[1].}

Насвайны тіл алтына салчалар. Ағаа кірген ниме-нооларынаң ол итчеткен чирі хоостыра пасхалалча. Пар Ташкенттегі, Самаркандтағы, ферганскай паза пасхазы. Насвай – ол килкім ноған-кӱрең тоғылах нимеҷектер, тамағастар алай пасхаҷыл чыстығ хара ӧңніг унадылған ниме^[2].

Насвай никотинге тыртылғанына, ахсы істіндегі паза хурсах-ічегенің ӱстӱндегі чардыхтарының, чӱрек-тамыр ағырығларына, хомай ағырығларға паза ӧӧн нервтер системазының сидіксіністеріне ағылар оңдайлығ^[3].

Насвайны фабрикаларда итпинчелер. Ибде холнаң тимнелче, аннаңар никотиннің паза пасха компоненттернің сині сыныхталбинчатхан сылтаанда, ідӧк микробиология паза санитарнай сыныхтағ чох иділчеткені насвайның кізі хазиина хорғыс ағылчатханын тыытча^[2].

Химия пӱдізі, компоненттері

Насвайға мындағ компоненттер кірчелер: унадылған тамкы, известь алай кӱл, суғ, чағбан хайахтар, пірееде тибе алай таңах арығы. Удаа, татхыннығ ползын тіп, аймах приправалар салчалар. Тимнелчеткен чирі хоостыра хайзы компоненттері тӧӧйлеріне алыстырылча^[2].

Насвайда 2 000 азыра химия веществолары табылған. Оларның санына тамкының чардыхтары, ідӧк тамкыны ӧскірчеткен, теерчеткен паза аны тимнепчеткен туста тузаланылчатхан химия веществолары паза киректелчеткен пасха компоненттер кірчелер. Насвайда табылған соединение класстарына алифатическай паза ароматическай углеводородтар, нитрозаминнер, альдегидтер, кетоннар, амидтер, феноллар, алкалоидтер, металлар паза радиоактивнай элементтер кірчелер^[4].

Насвайдағы хайнатхан известь (ол никотин ханға тың арах сиип парзын иде хозылча) хурсах-ічеге трактына хомай теелче. никотиннең, кӱлнең, чағбан хайахтаң хада паза пасха химия веществоларының примесь кӧрімінде, насвай никотинге тартылғанына, чӱрек-тамыр, ӧӧн нервтер системазының органнарының, онкология аар ағырығларына ағылар оңдайлығ ^[1]^[4].

Тарадылғаны

Самаркандта, 1964.

Насвай

Центральнай Азия хазналарында насвай кӧп чыл алғым тузаланылған^[1]. Че 2000 чыллар пасталғаннаң сығара кӧп хазнада насвайны тарадарға чаратпиныбысханнар.

Туркменистанда 2008 чылда президент Гурбангулы Бердымухамедов насвайны тимнирін, тарадарын, тузаланарын паза кирерін чаратпиныбысхан чахығны сығарыбысхан^[5].

2011 чылда Казахстанда насвай сыныхтаға алылчатхан наркотик веществоларының изерізіне кирілген^[6].

2022 чылның 12 январьынаң сығара Кыргызстанда тартылбинчатхан тамкы нимелерін тимнирге, кирерге, садарға чарадылбин сыххан. Республикада насвайнаң тузаланарын тохтадарға ам даа тимненчелер ле^[7].

2023 чылның сілкер айында Узбекистан Республиканың Президенті 24 майда 2023 ч. сыххан ЗРУ-844 № «Изірткі паза тамкы продукциязының тарадыларын паза тузаланарын хызырарынаңар» Законда хол салған. Че Узбекистанның чирінде насвайның сығарызына паза аның тарадылғанына ол теелбинче^{Таджикистанда пол парған— 21 октябрьда 2022 чылда, насвайдаң пасха, тартылбинчатхан тамкыны паза тамкы чох ниме-нооларны, снюсты тимнирге, садарға паза турадарға чарадылбин сыххан^[9].}

Тилекейнің кӧп хазналарында: Россия Федерациязында, Белоруссияда, Прибалтикада, Турцияда, Монголияда, Азербайджанда, Арменияда паза пасхазында насвайны тарадары, тимнирі паза чығаны чарадылбинча^[10]. 23 февральда 2013 чылда Россия Федерациязының президенті 15-ФЗ № «Кізілернің хазиин ибіркі тамкы тӱдӱнінең паза тамкының хазыхха ағылчатхан ӱрегдең хайраллирынаңар» Федеральнай законда хол салған. Ол санда ол насвайны опт паза розница оңдайынаң садарға чаратпинча (пу ФЗ 19-ҷы статьязының 18-ҷі чардығы). Іди насвайны таратханы уголовнай нандырыға тартчатхан сайбағ полча^[11].

Кізі хазиина ӱрег ағылчатханы

2014 чылның 29 августынаң 12 сентябрьына теере Швециядағы ученайлар Мейрам У. Раганин, Ульф Заттерстрем паза Йохан Линдхольм Laboratory Research & Development, Chemical Analysis, Swedish Match Scandinavia Division SE-118 85 Stockholm Sweden тіп наука-істезігліг лабораторияда, хайзы Тиксі тилекейдегі хазых хайраллаҷаң пірігістің (ВОЗ) аккредитациязын ирткен, насвайның химия пӱдізін саннар паза качествозы хоостыра сыныхтабысханнар. Істезіг салтары хоостыра, насвайда пӧзік синніг никотиннең пасха, ідӧк хромның (15,3 хати), никельнің (6,5 хати), кадмийнің (2,5 хати), свинецтің (17 хати) паза мышьяктың (37 хати) сині тың асчатханы табылған^[1].

Мышьяктың соединениезі паза свинец кізі істінде чыыл парза, ӧӧн паза периферия нервтер системазына, хромосомаларға, тамырларға, паарға, пӱӱректерге, кізі тынызына, хурсах-ічегее ӱрег ағылча. Мышьяктың пӧзік сині теернің хомай ағыриина даа ағылча^[1].

Насвайдағы пасхаҷыл нитрозаминнер канцерогеннер пол парарға айабастар. Оларнаң тузаланғаны хурсах-ічегенің паза тынҷаң органнарның ӧӧркі пӧліктерінде хомай ағырығлар сығыс килерінең хорғыс ағылча^{хомай ағыраға ағылчалар^{хурсахтың істінде алызығлар пол парчалар, анзы хайди даа кинек пол парарына паза ӧлімге ағылча^[4].}}

Ідӧк кӧріңер

Снюс
Снафф
Тайналчатхан тамкы
Бетель
Кат

Алған орын

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Раганин М.У., Заттерстрем У., Линдхольм Й. Количественный и качественный химический анализ некурительного табака насвай // Наука и здравоохранение : журнал. — 2016. — № 1.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Зиненко Ю. В. К вопросу о проблеме оборота насвая в Российской Федерации. Вред здоровью и последствия употребления насвая // Вестник Сибирского юридического института МВД России : журнал. — 2016. — № 3.
↑ О вреде насвая (неопр.) . https://zpp.rospotrebnadzor.ru/ (19 Улуғ хырлас айы 2018).
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Коваленко А. Е., Белов А. В. Насвай и его влияние на организм // Успехи в химии и химической технологии : журнал. — 2010. — № 5.
↑ Президент Туркменистана ввел запрет на самый популярный местный наркотик — насвай (неопр.) . https://www.1tv.ru/ (30 Сілкер айы 2008).
↑ В Казахстане «насвай» теперь наркотик (неопр.) . https://kazakh-zerno.net/ (1 Хандых айы 2011).
↑ Производство и продажу насвая в Кыргызстане хотят запретить через три года (неопр.) . https://24.kg/ (1 Улуғ хырлас айы 2021).
↑ В Узбекистане установлен перечень мест, где запрещено употребление табачной продукции (неопр.) . https://yuz.uz/ru (26 Сілкер айы 2023).
↑ Манзума Ф. В Таджикистане запретили ввоз и производство некурительных табачных изделий. Почему не запретили насвай? (неопр.) https://www.asiaplustj.info/ru (25 Улуғ хырлас айы 2022).
↑ Medvestnik Архивировано 22 От айы 2013 года. / Газета «Медицинский вестник»
↑ Насвай - состав и последствия употребления (неопр.) . Управление по контролю за оборотом наркотиков МВД по Республике Карелия (25 Кӧрік айы 2019).

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Раганин М.У., Заттерстрем У., Линдхольм Й. Количественный и качественный химический анализ некурительного табака насвай // Наука и здравоохранение : журнал. — 2016. — № 1.

[:1-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Зиненко Ю. В. К вопросу о проблеме оборота насвая в Российской Федерации. Вред здоровью и последствия употребления насвая // Вестник Сибирского юридического института МВД России : журнал. — 2016. — № 3.

[3] О вреде насвая (неопр.) . https://zpp.rospotrebnadzor.ru/ (19 Улуғ хырлас айы 2018).

[:2-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Коваленко А. Е., Белов А. В. Насвай и его влияние на организм // Успехи в химии и химической технологии : журнал. — 2010. — № 5.

[5] Президент Туркменистана ввел запрет на самый популярный местный наркотик — насвай (неопр.) . https://www.1tv.ru/ (30 Сілкер айы 2008).

[6] В Казахстане «насвай» теперь наркотик (неопр.) . https://kazakh-zerno.net/ (1 Хандых айы 2011).

[7] Производство и продажу насвая в Кыргызстане хотят запретить через три года (неопр.) . https://24.kg/ (1 Улуғ хырлас айы 2021).

[8] В Узбекистане установлен перечень мест, где запрещено употребление табачной продукции (неопр.) . https://yuz.uz/ru (26 Сілкер айы 2023).

[9] Манзума Ф. В Таджикистане запретили ввоз и производство некурительных табачных изделий. Почему не запретили насвай? (неопр.) https://www.asiaplustj.info/ru (25 Улуғ хырлас айы 2022).

[10] Medvestnik Архивировано 22 От айы 2013 года. / Газета «Медицинский вестник»

[11] Насвай - состав и последствия употребления (неопр.) . Управление по контролю за оборотом наркотиков МВД по Республике Карелия (25 Кӧрік айы 2019).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[9]

[10]

[11]